Centrale sensitisatie (chronische pijn)

Pijn is een symptoom van ziekte, maar pijn kan zelf ook een aandoening zijn. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat onbehandelde pijn na verloop van tijd het centrale zenuwstelsel herschrijft, pathologische veranderingen in de hersenen en het ruggenmerg veroorzaakt, en dat deze op hun beurt grotere pijn veroorzaken. Nog verontrustender zijn de aanwijzingen dat langdurige pijn delen van de hersenen daadwerkelijk beschadigt.

Pijn verandert de manier waarop het centrale zenuwstelsel werkt, zodat je gevoeliger wordt voor pijn en meer pijn krijgt met minder provocatie. Sensitisatie is één van de belangrijkste basisoorzaken van kwetsbaarheid voor pijn en één van de belangrijkste redenen voor chronische pijn. Mensen die gevoelig zijn geworden voor pijn zijn niet alleen gevoeliger voor dingen die pijn doen, maar soms ook voor gewone aanraking en druk. Hun pijn echoot ook na en verdwijnt langzamer dan bij andere mensen. Dit wordt ook wel versterkte pijn genoemd.

In ernstiger gevallen is de extreme overgevoeligheid duidelijk. Maar in milde gevallen kunnen mensen er niet echt zeker van zijn dat de pijn erger is dan hij zou moeten zijn, omdat er niets is om de pijn mee te vergelijken behalve hun eigen herinneringen aan pijn.

Symptomen

Er zijn geen duidelijke criteria om centrale sensitisatie te diagnosticeren. Er is geen gemakkelijke labtest of checklist die het kan bevestigen. Dit zijn een paar dingen die op sensitisatie kunnen wijzen. Hoe meer van deze punten je hebt, hoe waarschijnlijker het is dat je gesensitiseerd bent bent:

• Er is geen duidelijke oorzaak voor je pijn, geen recente verwonding, geen bekende bron voor de pijn. Je pijn is medisch onverklaard.
• Je pijn is chronisch. Gevoeligheid heeft meestal maanden nodig om zich te vestigen.
• Je pijn staat niet in verhouding tot een bekende, recente verwonding.
• Het is moeilijk te zeggen waardoor je je beter of slechter gaat voelen. Sommige dingen helpen je consequent of doen altijd meer pijn, maar andere dingen zijn onvoorspelbaar. Je hebt goede en slechte dagen en kunt er niet achter komen waarom.
• Je bent ernstig pessimistisch, en maakt je veel zorgen dat de pijn een teken is van iets ergers.
• Je hebt te veel pijn en gevoeligheid elders: pijnlijke anatomie die niet pijnlijk zou mogen zijn omdat het onwaarschijnlijk is dat het met je somatisch verklaarbare pijn te maken heeft.
• Een geschiedenis van problemen in gebieden die sterk met sensitisatie geassocieerd worden: problemen met nek en schouders, lage rug, buik, kaak.
• Hoge algemene stressbelasting: uitputting, slecht slapen, chronische stress, angst, depressie of iets anders dat je leegzuigt of bedreigt, zoals een ander belangrijk medisch probleem. Uiteraard kan bijna elke volwassene zonder een perfect leven deze afvinken, maar het gaat om een echt hoge belasting.
• Je bent biologisch van het vrouwelijke sekse. Helaas is dit echt een risicofactor.
• Overmatig gebruik van stimulerende middelen zoals nicotine, cafeïne, of krachtigere middelen zoals alcohol en drugs.
• Ontwenning van kalmerende middelen zoals benzodiapines (oxasepam, temazepam) die verrassend lang (maanden) kunnen duren.

Uit onderzoek blijkt dat alle ziektes erger worden door sensitisatie. Je kunt tot op verrassende hoogte zelf inschatten hoe erg je ziekte of diagnose over een jaar zal zijn op basis van hoeveel van de bovenstaande checkboxen je kunt aankruisen.

Diagnose

Helaas kan een pijnpatiënt met niemand vergelijken: “Lijkt dat voor jou echt pijnlijk? Of is dat gewoon mijn overgevoeligheid?” Hoe weet je dan of je meer pijn voelt dan logisch is?

Patiënten met hardnekkige pijnklachten moeten zelf proberen te beslissen of hun pijn niet in verhouding staat tot prikkels, of dat ze “te veel” pijn ervaren, meer dan “zinvol” lijkt te zijn. Het is geen gemakkelijke vraag om te beantwoorden.

Behandeling

Er is geen behandeling bekend, maar logisch zou zijn om het pijnsysteem opnieuw te leren wat een normale prikkel is. Vermijden en exposure zijn elkaars tegenpolen, maar het zijn beide de belangrijke ideeën over hoe zo’n her-calibratie kan worden bereikt.

Vermijden betekent het vermijden van pijn, het minimaliseren van verergering, zo beschermend mogelijk zijn voor het lichaamsdeel, proberen het zenuwstelsel een kans te geven om langzaam te kalmeren. Een minder geagiteerd zenuwstelsel zal minder snel overreageren op stimuli.

Exposure of blootstelling betekent jezelf blootstellen aan de pijn, waarbij je het lichaam voorzichtig uitdaagt, waarschijnlijk vooral met activiteiten en oefeningen. Andere vormen van stimulatie kunnen echter ook nuttig zijn. Het idee hier is om te wennen aan stimulatie, om herhaaldelijk aan het zenuwstelsel te laten zien dat er niets ergs gebeurt als je een klein beetje zo beweegt, de volgende dag nog een beetje meer, enzovoort.

Voor hulpverleners

Heftige behandelingen kunnen chronische pijnen onnodig erger maken. Begin chronische pijnpatiënten te behandelen alsof ze misschien een haperend zenuwstelsel hebben dat overreageert op elke mogelijke waargenomen bedreiging. Maak de behandeling zo aangenaam, gemakkelijk en geruststellend mogelijk. Help je patiënten zich te herinneren hoe het is om zich veilig en goed te voelen.