Waarom geloven mensen in complottheorieën?

Wat is een complottheorie?

Een complottheorie gaat uit van het idee dat een machtige groep mensen geheimzinnige acties onderneemt die voor het grote publiek verborgen blijven. Dit betekent dat zo’n theorie per definitie uiterst moeilijk te weerleggen is. Een complotdenker gelooft dat iedereen die zijn theorie probeert te ontkrachten er zelf bij betrokken is en deel uitmaakt van de samenzwering, of zo blind is voor wat hen duidelijk is en medelijden verdient.

Een onderzoek naar de psychologie van complottheorieën splitste ze op in vijf hoofdelementen:

• Er is een veronderstelling over hoe mensen en gebeurtenissen oorzakelijk met elkaar verbonden zijn of een patroon vormen
• Er is sprake van een groep oneerlijke, slechte samenzweerders die samenwerken tot een doel
• De samenzweerders handelen opzettelijk
• Er is dreiging van schade aan anderen
• De samenzweerders handelen in het geheim, wat verklaart waarom er vaak weinig bewijs is

Welke mensen geloven in complottheorieën?

Mensen die zich uitgestoten voelen of niet het gevoel hebben erbij te horen geloven eerder in complotten. Degenen die het gevoel hebben dat hun status wordt bedreigd of die een lager inkomen hebben, zijn ook vatbaar voor samenzweringen.

Een studie uit 2018 concludeert dat mensen die in complottheorieën geloven vaker persoonlijkheidskenmerken en eigenschappen hebben als:

• paranoïde of achterdochtig denken
• excentriciteit
• laag vertrouwen in anderen
• sterkere behoefte om zich speciaal te voelen
• geloof in de wereld als een gevaarlijke plaats
• zinvolle patronen zien waar er geen zijn

Persoonlijkheidskenmerken die vaak in verband worden gebracht met de neiging om complottheorieën te geloven of te volgen zijn:

• schizotypische karaktertrekken
• narcistische karaktertrekken
• machiavellistische karaktertrekken

Welke culturen geloven in complottheorieën?

Complottheorieën zijn ongelooflijk wijdverbreid en lijken deel uit te maken van alle moderne en traditionele samenlevingen. Onderzoek heeft nog geen cultuur kunnen vinden waarin geen aanhangers zijn van een complottheorie.

Zijn er in deze tijd meer complottheorieën?

Er is geen bewijs dat er momenteel meer complottheorieën zijn in vergelijking met andere tijdsperioden. Er zijn wel veel betere en efficiëntere middelen om een samenzwering te verspreiden. Het internet maakt het mogelijk mogelijk om elke mening te verspreiden en de algoritmes van sociale media zijn erop gebouwd om de voorkeur te geven aan bronnen die de waarheid waar je al in gelooft onderstrepen.

Waarom zijn complottheorieën geloofwaardig?

Complottheorieën maken gebruik van basiseigenschappen van mensen. De menselijke geest is altijd op zoek naar patronen en probeert zijn omgeving te begrijpen. Mensen zijn ook altijd op zoek naar anderen met wie ze zich verbonden voelen. Complottheorieën spelen in op deze menselijke eigenschappen en bieden verklaringen die je een veiliger gevoel kunnen geven.

Een complottheorie speelt in op je zoektocht naar patronen

De menselijke geest is altijd op zoek naar patronen, dat is waarom we een gezicht kunnen zien als we naar wolken kijken. Op dezelfde manier zien we patronen in situaties. We vinden oorzakelijke verklaringen voor gebeurtenissen en gedragingen. Het is een manier om zin te geven aan een chaotische wereld met veel prikkels en willekeurige gebeurtenissen.

Een verstoring in hoe je denkt kan je extra patronen laten zien in gebeurtenissen die niet aan elkaar gerelateerd zijn. Een onderzoek uit 2018 testte deze theorie en ontdekte dat vervormingen van normale cognitieve processen herhaaldelijk worden geassocieerd met samenzweringen en irrationele overtuigingen.

Een complottheorie verklaart onverklaarbare gebeurtenissen

Een complottheorie biedt een verklaring voor overweldigende gebeurtenissen en maakt het mogelijk de nieuwsgierigheid te stillen wanneer er over iets onvoldoende gegevens beschikbaar zijn. In principe is voor mensen een valse verklaring beter dan geen verklaring. Het is dan ook logisch dat complottheorieën vaker voorkomen wanneer er minimale of tegenstrijdige informatie over een onderwerp voorhanden is.

Een complottheorie biedt controle bij oncontroleerbare gebeurtenissen

Complottheorieën bieden mensen een manier om zich veilig te voelen en een vorm van autonomie of controle te ervaren over willekeurige gebeurtenissen. Het is een copingmechanisme voor mensen die zich overgeleverd voelen aan de genade van het lot. Mensen zijn vatbaarder voor een complottheorie wanneer ze angstig zijn en zich machteloos voelen.

Een onderzoek uit 2008 toonde aan dat een gebrek aan controle over een situatie de waarschijnlijkheid verhoogt dat iemand niet-bestaande patronen waarneemt.

Historische voorbeelden van complottheorieën

De heksenprocessen van Salem

De heksenprocessen van Salem zijn een uitstekend voorbeeld van de kracht van complottheorieën en de mogelijke dodelijke gevolgen ervan. De heksenvervolging van Salem begon in 1692 toen een groep jonge vrouwen in Salem, Massachusetts, geloofde dat zij door demonen bezeten waren en verschillende andere vrouwen in de omgeving beschuldigde van hekserij.

In deze periode raakten mensen ervan overtuigd dat hun buren heksen waren. Dit was geen kortstondige beoordelingsfout; de processen duurden meer dan een jaar. Deze vermeende heksen werden daadwerkelijk berecht door een rechter en jury. Dertig van hen werden veroordeeld tot ophanging.

Dit is een complottheorie omdat een groep mensen gelooft dat een andere, machtige groep met kwade bedoelingen samenwerkt om kwaad te berokkenen.

Tuskegee Syfilis Experiment

Het Tuskegee Syfilis Experiment begon als een complottheorie maar bleek later interessant genoeg (en erg genoeg) waar te zijn.

In 1932 werd een onderzoek gestart met als doel de lange termijn effecten van syfilis te observeren. De zwarte mannen die ongewild aan het experiment deelnamen hadden geen toestemming gegeven, maar ze hadden syfilis en kregen van de betrokken artsen te horen dat zij werden behandeld. Ze kregen echter geen behandeling. Dit gebeurde terwijl de behandeling voor syfilis, penicilline, al gewoon beschikbaar was.

Recente populaire complottheorieën

Er zijn veel populaire complottheorieën . Sommige gaan al jaren rond, en andere zijn pas onlangs opgedoken.

Eind 20e eeuw /begin 21e eeuw

• De maanlanding van 1969 was nep en opgenomen in een Hollywood studio.
• Barack Obama is niet in de Verenigde Staten geboren en is misschien in het geheim moslim.
• De chemtrail samenzweringstheorie beweert dat de watercondensatiesporen (contrails) die door vliegtuigen worden uitgezonden, eigenlijk een giftig mengsel van chemicaliën zijn, vrijgelaten door de regering voor snode doeleinden.
• Hagedismensen besturen de wereld.
• De Disney filmtitel Frozen werd met opzet gekozen om te verhullen dat er op internet gezocht werd naar beweringen dat Walt Disney cryogeen bevroren zou zijn om ergens in de toekomst gereanimeerd te worden.
• De personages van de TV show SpongeBob SquarePants zijn gebaseerd op de zeven hoofdzonden.

Q-Anon

De grootste theorieen-machine van het moment is QAnon, een internetsamenzwering. Aanhangers van deze complottheorie geloven dat een anonieme insider bij de overheid, bekend als Q, vaak mysterieuze aanwijzingen en raadsels laat vallen om het “deep state” apparaat te ontmaskeren.

Voor QAnon-volgelingen is voormalig president Donald Trump een geheim agent die vecht om de wereld te redden. Hij vecht tegen een satanische sekte van kannibalen, pedofielen en sekshandelaren, geleid door democratische politici, zoals Hillary Clinton en Barack Obama.

Corona-theorieen

Dit zijn de populairste corona-gerelateerde:

• COVID-19 is een hoax. Mensen die geloven in de COVID-19 hoax theorie zijn ervan overtuigd dat het coronavirus nooit heeft bestaan. In Amerika geloven ze ook dat de illusie van een pandemie werd gecreëerd om voormalig president Trump politiek te beschadigen.
• Hydroxychloroquine, een antimalaria geneesmiddel, is een geneesmiddel dat het coronavirus geneest.
• COVID-19 vaccins plaatsen een chip in je lichaam die je traceert.
• Sommige griepvaccins dragen eigenlijk het coronavirus.
• Het dragen van een masker verhoogt de kans op het krijgen van COVID-19.

Afstand nemen van complottheorieën

Alls je geneigd bent complottheorieën te geloven en je daar last van hebt kun je het beste afstand nemen. Dit zijn mogelijke tips die daarbij helpen.

• Controleer de feiten. Wie plaatst deze informatie? Laten alle gerenommeerde bronnen dezelfde gegevens zien en trekken ze dezelfde conclusies? Is er videobewijs?
• Beoefen gezonde scepsis. Alles met een korreltje zout nemen kan je helpen om informatie anders te verwerken.
• Denk kritisch na. Ontwikkel je kritisch denkvermogen door alle informatie die je krijgt en de bronnen in twijfel te trekken. Trek je eigen conclusies.
• Diversifieer je netwerk. Ga om met mensen van alle geloofsovertuigingen, religies, culturen en politieke partijen. We kunnen allemaal iets van elkaar leren.
• Open je geest. Sta open voor andere standpunten en overweeg alternatieve verklaringen voor gebeurtenissen. Door blootgesteld te worden aan de ervaringen van andere mensen kan je informatie krijgen waar je eerder nog geen toegang toe hebt gehad.