Schaamte

Schaamte kan gedefinieerd worden als een negatief gevoel dat opkomt als je het idee hebt iets oneervols, immoreels of onbehoorlijks gedaan te hebben, en dat je daarom een slecht persoon bent. Mensen die schaamte ervaren proberen meestal iets te verbergen dat ze volgens henzelf verkeerd hebben gedaan. Als schaamte chronisch is kun je het gevoel krijgen dat er fundamenteel iets met je mis is. Het kan moeilijk zijn om schaamte bij jezelf te herkennen.

Gevoel van schaamte versus schuldgevoel

Hoewel schaamte vaak wordt verward met schuldgevoel, zijn het eigenlijk twee verschillende dingen. Schuldgevoel gaat over het algemeen over iets dat je hebt gedaan. Het verwijst naar iets wat je verkeerd hebt gedaan of naar een gedrag waar je je slecht over voelt.

Schaamte gaat niet over iets verkeerds doen. Schaamte verwijst naar iets over je karakter of wie je bent als persoon. Het gaat om een gevoel dat je krijgt als je wordt beoordeeld als niet goed genoeg. Deze beoordeling kan ook door jezelf zijn.

Schuldgevoel gaat dus over verkeerde daden, schaamte gaat over verkeerd zijn als persoon. Als je schuldgevoel kunt scheiden van schaamte is dat al een eerste stap naar herstel.

De functie van schaamte

Schaamte wordt gezien als een negatieve emotie maar de oorsprong ervan speelt een rol in ons voortbestaan als soort. Zonder schaamte zouden we niet de behoefte voelen om ons aan culturele normen te houden, wetten te volgen, of ons te gedragen op een manier die ons in staat stelt als sociale wezens te bestaan. Omdat we graag geaccepteerd willen worden, is schaamte een evolutionair hulpmiddel dat ons allemaal in toom houdt.

Schaamte kan problematisch worden als het gevoel geïnternaliseerd raakt en resulteert in een al te harde interne criticus. Deze criticus kan je vertellen dat je een slecht mens bent, dat je waardeloos bent, of dat je geen waarde hebt.

De waarheid is echter dat hoe diep je je schaamt vaak weinig te maken heeft met je waarde of met wat je verkeerd gedaan hebt. Je voelt meer schaamte als je je meer bekommert om hoe je anderen beïnvloedt, niet als je iets hebt gedaan dat erger is. Een diepere schaamte betekent dat je diep voelt en er diep om geeft.

Oorzaken van schaamte

Er zijn allerlei mogelijke oorzaken van de verschillende soorten schaamte, sommige zijn van voorbijgaande aard en andere kunnen in de kindertijd ontstaan zijn. Soms kunnen psychische gezondheidsproblemen op zichzelf al schaamte veroorzaken. Mogelijke oorzaken van schaamte:

• Trauma of verwaarlozing in de kindertijd
• Elke psychische stoornis die zelfkritiek of oordeel met zich meebrengt (bv. sociale angststoornis)
• Niet voldoen aan al te hoge normen die je voor jezelf stelt
• Het gevoel hebben dat je gebreken of tekortkomingen aan het licht zullen komen
• Het slachtoffer zijn van pesterijen
• Verwachtingen die niet waargemaakt worden of falen ervaren
• Afwijzing door anderen of een verzwakking van een relatie

Het is echter belangrijk op te merken dat zuigelingen van nature schaamte ervaren zonder dit gevoel ooit te hebben aangeleerd. Op deze manier is de schaamtereactie normaal en natuurlijk. Wanneer ze echter extreem wordt, wordt ze een probleem.

Soorten schaamte

Voorbijgaande schaamte

Voorbijgaande schaamte verwijst naar dat vluchtige gevoel dat je krijgt als je een fout maakt, misschien in een sociale omgeving. Het gaat meestal snel voorbij en zorgt niet voor problemen in je leven.

Chronische schaamte

Chronische schaamte verwijst naar een gevoel dat de hele tijd bij je is en je het gevoel geeft dat je niet goed genoeg bent. Deze vorm van schaamte kan je functioneren en je geestelijke gezondheid schaden.

Schaamte in de vorm van vernedering

Vernedering is de meest intense vorm van schaamte, en ontstaat als we ons over iets kritisch schamen. Vaak wordt dit gevoeld als iets in het bijzijn van andere mensen gebeurt.

Schaamte over nederlaag

Deze vorm van schaamte kunnen we ervaren bij het meemaken van een mislukking of nederlaag. Bijvoorbeeld als je een sportwedstrijd verliest die je verwacht had te winnen.

Schaamte rond vreemden

Schaamte rond vreemden weerspiegelt een gevoel dat ze zullen ontdekken dat er iets mis met je is. Deze vorm van schaamte komt vaak voor bij sociale angst.

Schaamte in het bijzijn van anderen

Schaamte tegenover anderen verwijst naar het soort schaamte dat je voelt als je je in het bijzijn van andere mensen in verlegenheid gebracht of vernederd voelt. Dit hangt samen met het gevoel van vernedering.

Schaamte over prestaties

Je zelfbewust voelen over je prestaties is een andere soort schaamte. Dit komt meestal naar voren bij spreken in het openbaar, muzikale prestaties, atletische prestaties.

Schaamte over je karakter

Het gevoel dat je een minderwaardig mens bent kan leiden tot schaamte over je karakter of wie je bent. Dit is een chronische vorm van schaamte met langdurige gevolgen.

Schaamte in verband met onbeantwoorde liefde

Schaamte die het gevolg is van onbeantwoorde liefde is een andere soort schaamte. Dit is een gevoel van niet goed genoeg zijn voor een ander.

Schaamte die samenhangt met ongewenste blootstelling

Openbare vernedering is een vorm van ongewenste blootstelling die een andere soort schaamte uitmaakt. Denk bijvoorbeeld aan gedwongen uit de kast worden getrokken voor een groep mensen. Dit kan ook inhouden dat je in het openbaar een fout maakt en dat iemand je daarop wijst.

Schaamte in verband met teleurstelling of mislukking

Als je verwachtingen niet uitkomen of je faalt ergens in, dan kun je schaamte ervaren die te maken heeft met mislukking of teleurstelling. Dit hangt nauw samen met schaamte over een nederlaag.

Schaamte die met uitsluiting te maken heeft

Als je het gevoel hebt dat je buitengesloten wordt van een groep, niet aardig gevonden wordt door de groep, of dat je er niet bij hoort, dan kun je schaamte ervaren over buitengesloten zijn. Dit type komt ook veel voor bij sociale angst.

Geïnternaliseerde schaamte

Geïnternaliseerde schaamte verwijst naar schaamte die naar binnen gekeerd is. Zo kunnen mensen die kindermishandeling meemaakten een gevoel van onwaardig zijn ervaren of een gevoel van schaamte dat met hun misbruik te maken heeft.

Toxische schaamte

Toxische of giftige schaamte lijkt op geïnternaliseerde schaamte in die zin dat het gaat om de notie dat er van binnen iets inherent mis met je is. Toxische schaamte is eerder een deel van je kernidentiteit dan een voorbijgaande toestand. Mensen die giftige schaamte ervaren kunnen proberen een perfecte uiterlijke ik te presenteren om te verbergen hoe ze zich van binnen voelen.

Gezonde schaamte

Tenslotte kan er ook gezonde schaamte bestaan. Schaamte kan gezond zijn als je je nederigheid voelt, het je in staat stelt om om jezelf te lachen, of wanneer je leert over grenzen. Zonder een beetje schaamte zouden mensen geen manier hebben om te beheersen hoe hun gedrag andere mensen beïnvloedt.

Vier categorieën van schaamtegedrag

In het academische boek Shame, uitgegeven door Oxford University Press, onderscheidden de auteurs vier verschillende categorieën van schaamtegedrag.

Verhit reageren

Als je je beschaamd voelt en je je in de verdediging gedrukt voelt kun je boos uithalen of de ander aanvallen om de aandacht van jezelf af te leiden. Deze reactie is meestal een impulsieve reactie.

Verdoezelen of onderdrukken

Jezelf verbergen of klein maken is een methode van zelfbescherming. Dit kunnen dingen zijn als proberen te vermijden dat je het middelpunt van de aandacht bent, of je gedachten of gevoelens niet delen.

Schaamtegevoelens of ontdekking vermijden

Mensen die snel emotioneel worden proberen ontdekking van waar ze zich over schamen vaak te vermijden door zich te verontschuldigen, te huilen, of conflict te vermijden.

Schaamtegevoelens herstellen

Dit kunnen dingen ziwaarmee je jezelf kalmeert of je tegenover anderen verontschuldigt. Als je een belangrijke verjaardag vergeten bent kun je tegen jezelf zeggen dat je veel aan je hoofd had, of je bezighouden met gebaren om te laten zien dat het je spijt.

Wanneer schaamte schadelijk wordt

Dit zijn enkele van de mogelijke negatieve gevolgen die je kunt ervaren als gevolg van schaamte:

• Geeft je het gevoel dat je gebrekkig bent of dat er iets mis met je is
• Kan leiden tot sociale terugtrekking
• Kan tot verslavingen leiden (bv. alcohol, drugs, uitgaven, seks)
• Kan ertoe leiden dat je defensief wordt en anderen in ruil daarvoor schaamt
• Kan ertoe leiden dat je anderen gaat pesten als je zelf gepest bent
• Kan ertoe leiden dat je je ego opblaast om te verbergen dat je geen waarde hebt (narcistische persoonlijkheid)
• Kan leiden tot lichamelijke gezondheidsproblemen
• Kan verband houden met depressie en verdriet
• Kan je een leeg, eenzaam of afgemat gevoel geven
• Kan leiden tot een verlaagd gevoel van eigenwaarde
• Kan het moeilijker voor je maken om andere mensen te vertrouwen
• Kan het moeilijker voor je maken om in therapie te gaan of niet meer het gevoel te hebben dat je beoordeeld wordt
• Kan leiden tot perfectionisme of overpresteren om te proberen je gevoelens van schaamte tegen te gaan
• Kan je ertoe brengen je bezig te houden met pleasegedrag
• Kan ertoe leiden dat je niet praat omdat je bang bent het verkeerde te zeggen
• Kan dwangmatig of buitensporig gedrag veroorzaken zoals streng diëten, overwerken, overdadig schoonmaken, of te hoge eisen stellen in het algemeen.

De meeste gevolgen van schaamte leidt tot een vicieuze cirkel. Je voelt schaamte waardoor je je gaat bezighouden met gedragingen die tot meer gevoelens van schaamte kunnen leiden. Of deze gedragingen kunnen op zichzelf al schadelijk zijn, waardoor op zichzelf al mogelijke lichamelijke of geestelijke gezondheidsproblemen ontstaan.

Tekenen dat je last hebt van schaamte

Vraag je je af of je misschien last hebt van schaamte? Hieronder staat een lijst van zelfvernietigende schaamte-reacties volgens psychiater Peter Breggin in zijn boek Guilt, Shame, and Anxiety.

• Je kwetsbaar voelen
• Je niet gewaardeerd voelen
• Oncontroleerbaar blozen
• Je gebruikt voelen
• Je afgewezen voelen
• Het gevoel hebben dat je weinig invloed hebt
• Bezorgd zijn over wat anderen van je denken
• Je zorgen maken dat je niet met respect behandeld wordt
• Het gevoel hebben dat anderen misbruik van je maken
• Het laatste woord willen hebben
• Je gedachten of gevoelens niet delen omdat je bang bent in verlegenheid gebracht te worden
• Bang zijn om onaangepast of dom over te komen
• Meer bezorgd zijn om te falen dan om iets onzedelijks te doen
• Een perfectionist zijn
• Je een buitenstaander voelen of het gevoel hebben dat je anders bent of buitengesloten
• Je achterdochtig voelen of alsof je anderen niet kunt vertrouwen
• Niet in het middelpunt van de belangstelling willen staan
• Een muurbloempje of krimpend viooltje zijn
• Mensen willen buitensluiten of je terugtrekken
• Het gevoel hebben dat je niet je ware zelf kunt zijn
• Jezelf proberen te verbergen of onopvallend te zijn
• Je identiteit verliezen
• Je ontoereikend voelen
• Gevoelens van spijt hebben
• Je oneervol voelen

Dit zijn voorbeelden van gedrag die mensen uitvoeren als ze schaamte voelen:

• Naar beneden kijken in plaats van mensen in de ogen te kijken
• Je hoofd laag laten hangen
• Je schouders laten hangen in plaats van rechtop te staan
• Je bevroren voelen of niet in staat zijn te bewegen
• Niet in staat zijn spontaan te handelen
• Stotteren als je probeert te spreken
• Praten met een te zachte stem
• Jezelf verbergen voor anderen
• Huilen als je schaamte of verlegenheid voelt

Omgaan met schaamte op de korte termijn

Er zijn twee belangrijke stappen om je schaamte te verminderen. De eerste is het onderzoeken van je schaamte in plaats van het te vermijden. De tweede is je schaamte omarmen.

Onderzoek je schaamte

Begrijp waar je schaamte om gaat, waar het vandaan komt en hoe het je huidige beslissingen beïnvloedt zal helpen voorkomen dat je schaamte je leven gaat beheersen.

Weet je niet zeker hoe je je schaamte kunt herkennen en onderzoeken? Een manier om je schaamte te herkennen is te beginnen met aandacht te schenken aan je emoties in verschillende situaties. Wanneer heb je het gevoel dat je gevoelens van schaamte losmaakt? Als je schaamte voelt, hoe reageer je dan of hoe voel je je anders?

Als je daar niet zeker van bent probeer dan in een dagboek te schrijven over je gevoelens van schaamte. Je zou vooral kunnen schrijven over gebeurtenissen uit je verleden waarin je schaamte voelde of die je vandaag beïnvloeden in je gevoelens van schaamte. Schrijf alle gevoelens of gedachten op die je hebt en hoe je op die vroegere situatie reageerde.

Besteed dan wat tijd aan het onderzoeken hoe de vroegere schaamte je vandaag nog beïnvloedt in termen van huidige schaamte. Wat hebben voorbije situaties je over jezelf geleerd? Door je schaamte in het licht te brengen ontsnap je eraan dat ze een schaduw werpt op je huidige zelf.

Omarm je schaamte

Nu je je schaamte hebt geïdentificeerd en erkend, is het tijd om te werken aan het omarmen van je schaamte. Hoewel dit contra-intuïtief kan aanvoelen is het nodig om die gevoelens vanuit je binnenwereld naar buiten te brengen.

Je hebt een veilige plek nodig om bij te horen en een groep die je overlaadt met onvoorwaardelijke liefde. Als je dat nog niet in je leven hebt, zoek het dan bij vrienden, familie, of zelfs een steungroep. Onthoud dat je liefde voor jezelf onvoorwaardelijk moet zijn, zonder enige verplichtingen als je schaamte voelt. Wees eerlijk tegenover jezelf en tegenover andere mensen. Vermijd de schaamte die je voelt niet.

Praat liever over je gevoelens en deel ze in die veilige ruimte die je gecreëerd hebt. Sta toe dat je lijden gelegitimeerd en genormaliseerd wordt. Dit zal je helpen wat perspectief op je schaamte te krijgen. Als je je ongemakkelijk voelt om dit in je eentje te doen, overweeg dan om een therapeut of psycholoog in te schakelen die gespecialiseerd is in het helen van vroegere ervaringen.

Terwijl je door dit proces gaat is het belangrijk je overtuigingen en houdingen over jezelf opnieuw te onderzoeken. Dit is het moment om te beginnen met het verwerpen van de oude overtuigingen dat er iets inherent mis met je is. Het is tijd om je nieuwe werkelijkheid te aanvaarden dat je goed genoeg bent zoals je bent.

Accepteer het feit dat je fouten kunt maken en dat is oké. In deze tijd kun je misschien ook een mentor of verantwoordingspersoon zoeken die je kan helpen prioriteiten te stellen en beslissingen te nemen. Hoewel je eigen genezingsproces heel persoonlijk is, kan het heel heilzaam zijn om de reis te maken met een ander die het begrijpt.

Schaamte op de lange termijn overwinnen

Schaamte is een complexe menselijke emotie die veel verschillende oorzaken of triggers kan hebben en die aandacht en acceptatie nodig heeft om te overwinnen. Afhankelijk van je specifieke soort schaamte is het vaak beter om met een professional over je gevoelens te praten dan te proberen je schaamte op eigen houtje te overwinnen.

Schaamte is een geïnternaliseerde vorm van schuldgevoel die weergeeft hoe slecht je je voelt over iets wat je gedaan hebt, over jezelf als persoon, over een aspect van je karakter, of over hoe iemand je behandeld heeft en hoe je je daardoor over jezelf voelde.

Schaamte hoeft niet bepalend te blijven voor hoe je naar jezelf kijkt. Je kunt ervoor kiezen je schaamte te identificeren, je schaamte te omarmen, en dan verder te gaan. Dit geldt vooral als je schaamte voelt bij gebrek aan een goede reden voor een schuldgevoel.

Als je als kind bijvoorbeeld in de steek gelaten werd kun je schaamte voelen omdat je ouder niet bij je wilde blijven. In dat geval is het beter om die schaamte te identificeren en los te laten dan eraan vast te houden.

Als je schaamte voelt over een bepaald aspect van je karakter, of over iets waar andere mensen je om veroordeeld hebben, dan heb je waarschijnlijk een flinke dosis gezonde zelfliefde nodig. Je hoeft jezelf of je karakter niet te veranderen om een waardevol mens te zijn. Als je eenmaal tot zelfaanvaarding komt, zul je minder schaamte voelen en in staat zijn verder te gaan.

Tekenen dat iemand je probeert te beschamen

Ben je nieuwsgierig naar de tekenen dat iemand je opzettelijk probeert te beschamen? Hieronder staan enkele dingen waar je op kunt letten.

• Ze spreken met een overdreven luide stem
• Ze wijzen met hun vinger naar je
• Ze staren je aan of maken intens oogcontact, of weigeren oogcontact te maken
• Ze bespotten je of kleineren je
• Ze steken de draak met je in het bijzijn van andere mensen
• Ze lopen op een agressieve manier over je heen

Een kind dat door een ouder beschimpt wordt zal moeit hebben om in te zien dat dit onaanvaardbaar gedrag is, maar als volwassene kun je het beschimpen herkennen voor wat het is en accepteren dat de ander je probeert te beschamen.

Je hoeft die schaamte echter niet te internaliseren of je erdoor te laten beïnvloeden. En je kunt ook op een assertieve manier reageren om hem of haar te vragen je met respect te behandelen.

Wat te doen als je iemand beschaamd hebt

Wat als jij eigenlijk de persoon bent die iemand anders beschaamd heeft? Hieronder staan enkele acties die je kunt ondernemen als je iemand anders hebt beschaamd en je daar slecht over voelt.

• Bied je oprechte verontschuldigingen aan voor je daden
• Leg de reden van je gedrag uit, als er een verklaring voor is
• Bied een vergoeding aan of maak het goed
• Bied aan hem of haar iets te geven of te doen waar hij of zij blij van wordt

Tenslotte

Schaamte is een universele emotie, maar iedereen ervaart het in verschillende mate. Als schaamte een probleem voor je is kun je werken aan het veranderen van je gedachten, overtuigingen en houding ten opzichte van jezelf.

Als schaamte geen probleem meer is zul je merken dat het gemakkelijker is de delen van jezelf die niet veranderd kunnen worden te accepteren, en de delen die je wel wilt veranderen te veranderen. Door dit proces zul je ook leren dat anderen je op een positieve manier kunnen steunen.

Dit zal bijzonder behulpzaam zijn als je schaamte het gevolg is van slecht behandeld te zijn. Het eindresultaat zal minder schaamte zijn en meer zelfliefde. En dat heeft effect op alle gebieden van je leven.