Machiavellist als politicus
Een Machiavellist is een term uit de politiek die staat voor iemand die altijd zijn oog heeft op het doel en daarbij geen middel schuwt. Typisch is het gebrek aan moraliteit of emotie. Schaamte en schuld spelen geen rol. Het levensmotto van een Machiavellist is “het doel heiligt de middelen. Tegen elke prijs”.
Machiavellianisme is de neiging tot cynisme, misantropie, koelbloedigheid, pragmatisme en immoraliteit, afstandelijkheid, egoïsme en streven naar macht en geld, strategische lange-termijn planning en manipulatie.
Rauthmann
De machiavellist is vernoemd naar Niccolò Machiavelli, politiek adviseur van de vijftiende- en zestiende-eeuwse Florentijnse familie de’ Medici. Zijn politieke tactiek was ‘Het doel heiligt de middelen’. Alle effectieve technieken waren toegestaan, zoals vleien en liegen om anderen te manipuleren. Frank Underwood uit ‘House of Cards’ is neergezet als een typische machiavellist. Dat geldt ook voor de meeste (winnende) karakters uit ‘Game of Thrones’.
Machiavellisme als persoonlijkheidstrek
Machiavellisme is een term die wordt gebruikt om een specifieke persoonlijkheidstrek te beschrijven, waarbij manipulatie, bedrog en een gebrek aan morele overwegingen centraal staan. Hoewel het geen officiële diagnose is binnen de psychologie, wordt het vaak besproken in de context van antisociale persoonlijkheidsstoornissen, vooral binnen Cluster B-stoornissen, waartoe ook narcisme en psychopathie behoren. Samen met deze twee vormt machiavellisme wat wel het “duistere drietal” wordt genoemd, omdat deze persoonlijkheidstrekken vaak leiden tot schadelijk en egocentrisch gedrag.
Machiavellisme onderscheidt zich van narcisme en psychopathie doordat het niet per se gepaard gaat met openlijke agressie of impulsiviteit. In plaats daarvan is het kenmerkend voor machiavellisten dat ze subtiel en berekenend te werk gaan. Ze gebruiken misleiding en manipulatie om hun doelen te bereiken, waarbij ze zich vaak sociaal gepast gedragen om hun belangen veilig te stellen. Ondanks dit schijnbaar ‘normale’ gedrag is empathie of een moreel kompas vaak afwezig. Voor hen zijn anderen vooral instrumenten om hun eigen doelen te verwezenlijken.
Kenmerken van een machiavellist
Mensen met machiavellistische trekken zijn strategisch en manipulatief. Ze zijn vaak emotioneel afstandelijk en berekenend in hun omgang met anderen. Dit komt bijvoorbeeld tot uiting in het achterhouden van informatie, of het inspelen op schuldgevoelens of zwakheden van anderen. Ze zien de wereld als een strijdtoneel waarin iedereen vooral handelt uit eigenbelang. Daarom verwachten ze ook van anderen dat ze, net als zijzelf, morele regels aan hun laars lappen wanneer dat in hun voordeel is.
Machiavellisten hebben vaak een cynische kijk op de mensheid. Ze zien anderen als zwak en makkelijk te misleiden, en zijn ervan overtuigd dat zijzelf beter en slimmer zijn. Hun gebrek aan vertrouwen in anderen maakt hen goed in het hanteren van misleidende tactieken om persoonlijke winst te behalen. Dit uit zich op verschillende vlakken: in werk en zaken kiezen ze vaak voor witteboordencriminaliteit, zoals fraude of corruptie, omdat het hier mogelijk is veel te winnen met een lage kans op straf. In relaties gebruiken ze emotionele manipulatie om hun zin te krijgen, zoals het doen alsof ze verliefd zijn of inspelen op kwetsbaarheden van hun partner.
Machiavellisme in relaties en criminaliteit
In persoonlijke relaties gaan machiavellisten vaak net zo berekenend te werk. Ze zijn niet snel geneigd tot oprechte emotionele verbondenheid, maar zien relaties eerder als transacties. Ze kunnen hun partner manipuleren door bijvoorbeeld te doen alsof ze verliefd zijn of hun partner in kwetsbare situaties te brengen om hun zin te krijgen. Het draait voor hen vooral om wat de relatie hen oplevert, zonder daarbij oog te hebben voor de emotionele gevolgen voor de ander.
Als machiavellisten criminele activiteiten ontplooien, doen ze dat meestal op manieren waarbij ze veel kunnen winnen zonder grote risico’s te lopen. Ze voelen zich vaak aangetrokken tot witteboordencriminaliteit, zoals fraude, belastingontduiking of corruptie. Dit soort misdrijven zijn lucratief en bieden de mogelijkheid om slim en strategisch te handelen, precies zoals een machiavellist dat graag doet. Omdat ze morele regels negeren en hun eigenbelang vooropstellen, schuwen ze ethisch dubieuze of illegale handelingen niet, zolang ze de kans klein achten dat ze gepakt worden.
De Machiavelli-test
In de jaren 1960 ontwikkelden de psychologen Richard Christie en Florence L. Geis de Mach-IV test, een persoonlijkheidsvragenlijst die machiavellistische trekken meet. Deze test bestaat uit twintig stellingen waarmee de neiging van iemand tot manipulatief en strategisch gedrag in kaart wordt gebracht. Mensen die hoog scoren op deze test (de zogenaamde “High Machs”) onderschrijven vaak uitspraken zoals: “Nooit de echte reden geven waarom je iets doet, tenzij het nuttig is” en “De meeste mensen zijn in principe dom en gemakkelijk te manipuleren.” Aan de andere kant zijn ze het niet eens met uitspraken zoals: “De meeste mensen zijn in de kern goed” of “Er is geen excuus om te liegen tegen anderen.”
De resultaten van de Mach-IV schaal laten zien dat mensen met hoge machiavellistische trekken andere interpersoonlijke strategieën hanteren dan mensen die lager scoren (de “Low Machs”). High Machs zijn bijvoorbeeld veel effectiever in het manipuleren van anderen voor persoonlijk gewin en hebben minder last van morele conflicten bij het nemen van ethische beslissingen. Christie en Geis ontdekten ook dat mannen gemiddeld iets hoger scoren op de schaal dan vrouwen, al zijn de verschillen klein.
Conclusie
Machiavellisme als persoonlijkheidstrek draait om strategie, manipulatie en een gebrek aan empathie. In tegenstelling tot psychopathie en narcisme gaat het minder om openlijk agressief of impulsief gedrag, maar om berekenend handelen om persoonlijke doelen te bereiken. Het gedrag van machiavellisten komt vaak subtieler en sociaal aangepast over, maar is des te schadelijker door de achterliggende motieven. De Mach-IV test biedt een hulpmiddel om machiavellistische persoonlijkheidstrekken te meten en te begrijpen, waarbij onderzoek laat zien dat deze trekken zowel in relaties als in de werkomgeving grote impact kunnen hebben.