Spirituele vermijding als afweermechanisme

Inhoudsopgave:

Wat is spirituele vermijding?

Veel mensen gebruiken spiritualiteit om moeilijke gevoelens en problemen te vermijden. Ze mediteren om boosheid weg te drukken, vluchten in yoga om confrontaties uit de weg te gaan of proberen met manifestatie-technieken overvloed aan te trekken in plaats van hun financiële problemen aan te pakken. Dit heet spirituele vermijding of spirituele bypassing (spiritual bypassing).

Psychotherapeut John Welwood merkte in de jaren ’80 op dat spiritualiteit als vermijding gebruikt kan worden. Hij werkte als therapeut en was daarnaast boeddhistisch leraar. In zijn praktijk zag hij dat veel mensen spiritualiteit gebruikten om pijn en onzekerheid niet onder ogen te hoeven zien. Ze mediteerden, spraken over verlichting en wilden ‘boven hun emoties uitstijgen’, maar in werkelijkheid vluchtten ze ervoor weg.

Welwood herkende dit niet alleen bij zijn cliënten, maar ook bij zichzelf. Hij realiseerde zich dat hij soms zijn eigen moeilijke gevoelens wegduwde door ze als ‘ego’ of ‘onbelangrijk’ te bestempelen. Dit bracht hem op het idee dat spiritualiteit niet alleen kan helpen, maar ook een valkuil kan zijn.

Toch duurde het lang voordat de term bekend werd. In die tijd werd spiritualiteit in de psychologie niet echt serieus genomen. Pas toen mindfulness en spirituele zelfhulp populairder werden, begonnen therapeuten te zien dat sommige mensen hun emoties negeerden in naam van ‘positiviteit’. Dat was het moment waarop Welwoods inzichten echt aandacht kregen.

In dit artikel ontdek je wat spirituele vermijding is, hoe je het herkent en waarom echte emotionele groei pas begint als je stopt met het ontwijken van je gevoelens.

Wat is een afweermechanisme?

Wanneer je moeilijke emoties of impulsen hebt zoek je vaak naar manieren om met deze ongewenste gevoelens om te gaan. In tegenstelling tot bewuste strategieën die we gebruiken om met dagelijkse stress om te gaan, werken deze afweermechanismen op een volledig onbewust niveau. Ze zijn een manier waarop je geest onbewust probeert je angst te verminderen en je emotioneel evenwicht te herstellen.

Sigmund Freud was de eerste die sprak over psychologische afweermechanismen tegen angst en stress, en Anna Freud was de eerste die afweermechanismen definieerde. Na deze oorspronkelijke definitie gingen onderzoekers echter verder op zoek naar andere mogelijke afweermechanismen. Één daarvan is spirituele vermijding.

Lees ook: de psychologische afweermethoden volgens Anna Freud

14 symptomen van spirituele vermijding (spiritual bypassing)

Spirituele vermijding is een manier om moeilijke gevoelens te onderdrukken of negeren met spirituele overtuigingen of praktijken. Dit kan tijdelijk rust geven, maar lost op de lange termijn niets op. Hier zijn de meest voorkomende symptomen, met herkenbare voorbeelden uit het dagelijks leven.

1: Woede onderdrukken omdat het ‘niet spiritueel’ is

Boosheid wordt vaak als iets negatiefs gezien, vooral in spirituele kringen. Mensen geloven dat ze zich ‘erboven moeten zetten’ en proberen woede te onderdrukken in plaats van deze te erkennen als een natuurlijke emotie.

Voorbeeld
Lisa is yoga-instructeur en gelooft in harmonie en vergeving. Wanneer haar collega haar werk afkraakt, glimlacht ze en zegt tegen zichzelf dat ze ‘boven negativiteit moet staan’. Maar thuis voelt ze zich gestrest en moe. Haar onderdrukte boosheid hoopt zich op en komt er uiteindelijk op een onverwacht moment uit, bijvoorbeeld als ze geïrriteerd reageert op haar partner.

2: Denken dat alles een les is

Veel mensen geloven dat alle gebeurtenissen in het leven een hoger doel hebben. Dit kan troostend zijn, maar het wordt problematisch als het een manier wordt om pijn te ontwijken.

Voorbeeld
Tom krijgt een auto-ongeluk en raakt gewond. In plaats van zijn angst en verdriet te erkennen, zegt hij tegen zichzelf: “Dit is vast een kans om geduld en acceptatie te oefenen.” Hij probeert zijn emoties los te laten, maar merkt na maanden dat hij nog steeds paniekaanvallen krijgt bij de gedachte aan autorijden. Omdat hij zijn gevoelens niet serieus neemt, blijft zijn angst onopgelost.

3: Alleen maar focussen op het positieve

Positief denken is goed, maar het kan schadelijk zijn als het een manier wordt om pijnlijke gevoelens niet onder ogen te zien.

Voorbeeld
Nina’s beste vriendin verbreekt onverwachts hun vriendschap. Nina voelt zich gekwetst, maar dwingt zichzelf om alleen aan de mooie herinneringen te denken. “Negatieve energie helpt me niet verder,” zegt ze. Ze praat er met niemand over en onderdrukt haar verdriet. Maar diep van binnen voelt ze zich eenzaam en verlaten. Door haar gevoelens weg te stoppen, voorkomt ze dat ze echt kan verwerken wat er is gebeurd.

Herken je uitspraken zoals:

“Alles gebeurt met een reden.”
“Je bent wat je aantrekt.”
“Dit was uiteindelijk het beste.”
“Alleen goede vibes!”

Deze uitspraken lijken positief, maar ze kunnen er ook voor zorgen dat iemand zich niet serieus genomen voelt. Soms is het beter om gewoon te zeggen: “Dat klinkt echt rot, wil je erover praten?”

4: Jezelf boven anderen plaatsen

Sommige mensen gebruiken spiritualiteit om zich superieur te voelen. Ze geloven dat ze door hun ‘verlichting’ verder zijn dan anderen en zien emoties als een teken van zwakte.

Voorbeeld
Mark doet aan mindfulness en zweert bij meditatie. Wanneer een collega stress heeft, zegt hij: “Misschien moet je gewoon wat bewuster ademen.” Hij heeft geen geduld voor mensen die worstelen met hun emoties en ziet zichzelf als verder gevorderd. Maar in werkelijkheid gebruikt hij zijn spirituele houding om zijn eigen onzekerheden te verbergen.

5: Vermijding van echte problemen

Sommige mensen vluchten in spirituele praktijken in plaats van hun problemen aan te pakken. Ze gaan op retraite, doen aan meditatie of volgen spirituele cursussen, maar zodra ze terugkeren naar het dagelijks leven, blijven de oude problemen bestaan.

Voorbeeld
Elke keer als Peter stress ervaart op zijn werk, boekt hij een retraite. Tijdens zo’n week voelt hij zich ontspannen en in balans. Maar zodra hij weer thuis is, keren de spanningen terug. In plaats van te kijken naar de oorzaak van zijn stress en oplossingen te zoeken, blijft hij zichzelf tijdelijk ‘opladen’ zonder echt iets te veranderen.

6: Je losgekoppeld voelen

Spirituele vermijding kan ervoor zorgen dat mensen zich losgekoppeld voelen van de wereld en van hun eigen emoties. Ze geloven dat ze zich niet moeten laten meeslepen door ‘aardse’ gevoelens en proberen een staat van voortdurende innerlijke rust te bereiken.

Voorbeeld
Eva verdiept zich in non-dualiteit en leert dat alles slechts een illusie is. Wanneer haar relatie stukloopt, voelt ze nauwelijks verdriet. “Mijn emoties doen er niet toe, want het ego is een illusie,” zegt ze tegen zichzelf. Maar maanden later voelt ze zich leeg en geïsoleerd. Door haar gevoelens te onderdrukken, heeft ze geen ruimte gegeven aan rouw en verwerking.

7: Denken dat meditatie en gebed altijd positief zijn

Meditatie, gebed en andere spirituele praktijken kunnen waardevol zijn, maar ze worden problematisch als ze gebruikt worden om gevoelens te ontwijken in plaats van te verwerken.

Voorbeeld
Jan voelt zich depressief en besluit om extra te mediteren en bidden. Hij zegt tegen zichzelf dat hij zich moet focussen op innerlijke vrede. Maar in plaats van zijn somberheid serieus te nemen en hulp te zoeken, gebruikt hij spiritualiteit als een ontsnapping. Hierdoor blijft zijn depressie onbehandeld en verergert deze met de tijd.

8: Denken dat je emoties moet overstijgen

Sommige mensen geloven dat ze zich ‘boven’ emoties moeten plaatsen en dat gevoelens zoals verdriet, boosheid en angst niet meer bij hen passen.

Voorbeeld
Sophie heeft jarenlang gewerkt aan haar spirituele ontwikkeling. Wanneer ze zich verdrietig voelt, zegt ze: “Ik ben verder dan dit. Ik hoef me hier niet door te laten beïnvloeden.” In plaats van haar emoties te verwerken, negeert ze ze. Na een tijdje merkt ze dat ze steeds minder vreugde voelt. Door haar negatieve emoties te onderdrukken, verliest ze ook het vermogen om echt geluk te ervaren.

9: Denken dat je problemen kunt oplossen met alleen positief denken

Sommige mensen geloven dat ze hun problemen kunnen overwinnen door simpelweg anders te denken. Ze vermijden echte actie en proberen zichzelf wijs te maken dat hun situatie vanzelf verbetert als ze maar positief blijven.

Voorbeeld
Karin heeft financiële problemen, maar in plaats van hulp te zoeken of haar uitgaven aan te passen, zegt ze tegen zichzelf: “Ik hoef me hier geen zorgen over te maken. Ik trek overvloed aan door positief te denken.” Haar problemen blijven zich opstapelen, maar ze weigert realistische stappen te zetten. Uiteindelijk komt ze nog dieper in de schulden terecht.

10: Spirituele uitspraken gebruiken om problemen weg te wuiven

Mensen die aan spirituele vermijding doen, gebruiken vaak clichés en spirituele uitspraken om lastige situaties af te doen als ‘niet zo erg’. Dit kan hen helpen zich beter te voelen, maar zorgt er ook voor dat problemen niet worden aangepakt.

Voorbeeld
Sanne’s collega wordt ontslagen na jarenlange inzet. Wanneer hij zijn frustratie deelt, zegt Sanne: “Alles gebeurt met een reden. Misschien is dit een kans voor iets nieuws!” Hoewel ze het goed bedoelt, erkent ze zijn pijn niet. In plaats van echt te luisteren, probeert ze de situatie glad te strijken met een spirituele dooddoener.

11: Troost krijgen die pijn wegdrukt

Verdriet hoort bij het leven, maar in plaats van het toe te laten, proberen veel mensen het te verzachten met spirituele troostwoorden. Dit lijkt liefdevol, maar kan ervoor zorgen dat iemand zich niet echt gehoord voelt.

Voorbeeld
Na het overlijden van haar vader krijgt Emma keer op keer te horen: “Hij is op een betere plek” en “Dit was onderdeel van een groter plan.” Haar omgeving wil haar troosten, maar in plaats van erkenning voor haar verdriet, krijgt ze alleen spirituele verklaringen. Hierdoor voelt ze zich eenzaam in haar rouwproces.

12: Negatieve emoties wegwuiven

Emoties zoals boosheid en verdriet worden vaak als ‘laag bewustzijn’ of ‘negatieve energie’ gezien. Hierdoor voelen mensen zich schuldig over hun eigen gevoelens en proberen ze die weg te stoppen.

Voorbeeld
Sophie is boos en teleurgesteld omdat haar vriendin haar heeft laten zitten op een belangrijk moment. Wanneer ze hierover praat, krijgt ze te horen: “Je moet niet zo negatief zijn” en “Misschien moest dit gewoon zo lopen.” Hierdoor voelt Sophie zich niet serieus genomen en begint ze te twijfelen of haar gevoelens er überhaupt mogen zijn. In plaats van haar emoties te begrijpen en te verwerken, drukt ze ze weg.

13: Ongewenst gedrag goedpraten

Veel mensen gebruiken spiritualiteit als excuus om andermans grensoverschrijdend gedrag te accepteren. Ze denken dat ‘vergeving’ en ‘acceptatie’ betekenen dat je alles maar moet laten gebeuren.

Voorbeeld
Tom heeft een familielid dat hem steeds kleineert en zijn grenzen overschrijdt. Wanneer hij hierover klaagt, zeggen anderen: “Je moet hem gewoon accepteren zoals hij is” en “Jij bent toch spiritueel? Vergeef het en laat het los.” Hierdoor voelt Tom zich schuldig als hij zich verzet. In plaats van gezonde grenzen te stellen, blijft hij in een situatie waarin hij zich slecht voelt.

14: Onrecht relativeren

Mensen die te maken krijgen met discriminatie of ongelijkheid, krijgen vaak te horen dat ze ‘het gewoon moeten loslaten’ of dat ‘positieve energie’ het probleem zal oplossen. Dit schuift de verantwoordelijkheid volledig op het individu en negeert de werkelijke oorzaak van het probleem.

Voorbeeld
Aisha vertelt een collega over een discriminerende ervaring. De reactie die ze krijgt is: “Blijf gewoon aardig en geduldig” en “Haat lost niks op.” Hoewel deze woorden misschien goedbedoeld zijn, geven ze haar het gevoel dat ze zich niet mag uitspreken. In plaats van erkenning voor het probleem, wordt haar gevraagd zich er ‘overheen te zetten’.

15 problemen door spirituele vermijding

Spirituele vermijding kan op het eerste gezicht onschuldig lijken, maar op de lange termijn heeft het verstrekkende gevolgen. Het onderdrukken van emoties en het ontwijken van verantwoordelijkheid kunnen niet alleen het welzijn van een individu aantasten, maar ook relaties en gemeenschappen beschadigen. Hieronder volgt een overzicht van de meest voorkomende negatieve effecten van spirituele vermijding, met herkenbare voorbeelden.

1: Angst

Wanneer mensen emoties zoals boosheid, verdriet of onzekerheid niet toestaan, raken ze intern in conflict. Dit kan leiden tot een constante onderliggende spanning, wat uiteindelijk kan omslaan in angst.

Voorbeeld
Emma voelt zich vaak onrustig, maar ze vertelt zichzelf dat ze ‘vertrouwen moet hebben in het universum’. Elke keer dat ze angst ervaart, mediteert ze om het gevoel weg te drukken. Maar haar angst verdwijnt niet; het bouwt zich op en uit zich in paniekaanvallen en slapeloze nachten.

2: Blinde gehoorzaamheid aan spirituele leiders

Sommige mensen laten zich volledig leiden door spirituele goeroes of autoriteiten zonder kritische vragen te stellen. Ze geloven dat twijfel of scepsis betekent dat ze ‘niet ver genoeg in hun spirituele pad zijn’. Dit kan gevaarlijk zijn, vooral als leiders misbruik maken van hun volgers.

Voorbeeld
Tom sluit zich aan bij een spirituele beweging die belooft dat hij door overgave aan de leider volledige verlichting zal bereiken. Wanneer hij zich ongemakkelijk voelt bij bepaalde praktijken, wordt hem verteld dat dit zijn ‘ego is dat in de weg zit’. Tom negeert zijn intuïtie en volgt alles blind op, zelfs wanneer hij merkt dat zijn grenzen worden overschreden.

3: Codependentie

Sommige mensen voelen zich zo verantwoordelijk voor het welzijn van anderen dat ze zichzelf volledig wegcijferen. Ze geloven dat hun spirituele pad vereist dat ze altijd anderen helpen, zelfs ten koste van hun eigen gezondheid.

Voorbeeld
Lisa is een empathisch persoon en gelooft dat ze er altijd voor anderen moet zijn. Haar vriend heeft een destructief patroon van zelfmedelijden en verslaving, maar ze blijft hem ondersteunen omdat ze gelooft dat het haar taak is om hem te ‘helen’. Ondertussen raakt ze zelf uitgeput en verliest ze haar eigen grenzen uit het oog.

4: Controleproblemen

Spirituele vermijding kan een manier worden om controle te willen uitoefenen over het leven. Mensen denken dat ze door bepaalde rituelen, affirmaties of overtuigingen alles naar hun hand kunnen zetten en geen negatieve ervaringen meer zullen meemaken.

Voorbeeld
Peter gelooft dat hij door zijn gedachten en energie te controleren alleen maar positieve ervaringen kan aantrekken. Hij wordt obsessief in zijn spirituele routines en raakt in paniek als iets niet volgens plan verloopt. Zijn poging om controle te houden over het leven zorgt juist voor meer stress en frustratie.

5: Geen verantwoordelijkheid nemen

Spirituele vermijding wordt vaak gebruikt om schuld en verantwoordelijkheid te ontwijken. Mensen gebruiken spirituele concepten om hun fouten te vergoelijken en zichzelf vrij te pleiten van de gevolgen van hun daden.

Voorbeeld
Sophie zegt vaak: “Alles gebeurt met een reden” wanneer ze iemand kwetst. Ze ziet haar eigen gedrag als onderdeel van een ‘groter plan’ en neemt geen verantwoordelijkheid voor de pijn die ze veroorzaakt. Wanneer iemand haar aanspreekt op haar gedrag, beweert ze dat diegene gewoon ‘niet ver genoeg is in zijn spirituele ontwikkeling’.

6: Overmatige tolerantie voor slecht gedrag

Sommige mensen geloven dat ze ‘alles moeten accepteren zoals het is’. Ze denken dat spirituele groei betekent dat je geen grenzen mag stellen of geen kritiek mag uiten. Hierdoor blijven ze in toxische situaties hangen.

Voorbeeld
Anna’s partner kleineert haar regelmatig, maar ze zegt tegen zichzelf: “Hij is ook maar een gekwetste ziel. Ik moet hem vergeven en hem accepteren zoals hij is.” Hierdoor blijft ze in een ongezonde relatie, omdat ze haar eigen grenzen niet serieus neemt.

7: Gevoelens van schaamte

Spirituele vermijding kan ervoor zorgen dat mensen zich schamen voor hun negatieve gevoelens. Ze geloven dat ze altijd kalm, liefdevol en in balans moeten zijn, en wanneer dat niet lukt, voelen ze zich tekortschieten.

Voorbeeld
Eva voelt zich verdrietig en boos na een ruzie met een vriendin. Maar in plaats van deze gevoelens te verwerken, schaamt ze zich en zegt ze tegen zichzelf: “Als ik echt spiritueel was, zou ik dit niet voelen.” Dit zorgt ervoor dat ze haar emoties nog dieper wegstopt, in plaats van ze te erkennen en ermee om te gaan.

8: Het ontkennen of niet herkennen van emoties

Veel mensen geloven dat spirituele groei betekent dat ze alleen maar positieve emoties mogen ervaren. Ze zien woede, verdriet of jaloezie als tekenen van spirituele zwakte, waardoor ze deze gevoelens niet toelaten of niet herkennen en in emotionele verwarring raken.

Voorbeeld
Tom voelt zich boos nadat een vriend hem slecht heeft behandeld. Maar in plaats van die boosheid te erkennen en er iets mee te doen, zegt hij tegen zichzelf: “Ik moet erboven staan.” Hij duwt zijn gevoelens weg, maar merkt later dat hij zich steeds emotioneler afsluit van anderen.

9: Het bagatelliseren van andermans gevoelens

Spirituele vermijding wordt vaak gebruikt om de emoties van anderen niet serieus te nemen. Mensen die pijn hebben, krijgen te horen dat ze “gewoon los moeten laten” of “niet zo negatief moeten zijn”.

Voorbeeld
Aisha vertelt een vriendin over een traumatische ervaring. Haar vriendin reageert met: “Je moet niet in het verleden blijven hangen, focus op het positieve.” Hierdoor voelt Aisha zich niet gehoord en stopt ze met praten over haar gevoelens.

10: Anderen veroordelen om hun emoties

Sommige mensen geloven dat boosheid of frustratie tekenen zijn van een ‘laag bewustzijn’ en veroordelen anderen die deze emoties uiten. Dit zorgt ervoor dat mensen zich niet vrij voelen om hun gevoelens te delen.

Voorbeeld
Wanneer Mike zijn ongenoegen uit over een onrechtvaardige situatie, krijgt hij te horen: “Je trekt negatieve energie aan door boos te zijn.” Hierdoor twijfelt hij aan zichzelf en vraagt hij zich af of zijn gevoelens überhaupt gerechtvaardigd zijn.

11: Het vermijden van diepgaand zelfonderzoek

Echte groei vraagt om zelfreflectie. Dit betekent dat je kritisch naar jezelf durft te kijken, je zwakke plekken erkent en verantwoordelijkheid neemt voor je daden. Spirituele vermijding kan ervoor zorgen dat mensen in een comfortabele bubbel blijven waarin ze geloven dat ze al ‘verlicht’ zijn en niets meer hoeven te onderzoeken.

Voorbeeld
Tom leest spirituele boeken en volgt workshops over bewustwording. Hij gelooft dat hij door zijn spirituele kennis ‘boven’ bepaalde emoties staat. Wanneer iemand hem wijst op zijn manipulatieve gedrag in relaties, zegt hij: “Dat is jouw projectie. Ik ben al voorbij dat soort patronen.” In plaats van naar de feedback te luisteren, gebruikt hij spiritualiteit om zichzelf vrij te pleiten.

12: Excuus om actie te vermijden

Spirituele groei betekent niet alleen innerlijk werk, maar ook actie ondernemen in de wereld. Sommige mensen gebruiken spirituele ideeën als excuus om passief te blijven. Ze geloven dat “alles gebeurt zoals het moet” en dat er geen reden is om iets te veranderen. Dit kan ervoor zorgen dat ze geen verantwoordelijkheid nemen voor hun leven of dat ze onrecht negeren.

Voorbeeld
Emma wil al jaren van baan veranderen omdat ze zich ongelukkig voelt, maar onderneemt geen stappen. Elke keer als iemand vraagt waarom, zegt ze: “Als het universum wil dat ik een andere baan krijg, dan komt dat vanzelf op mijn pad.” In plaats van actief op zoek te gaan en risico’s te nemen, gebruikt ze spiritualiteit om haar angst voor verandering te rechtvaardigen.

13: Als ontsnapping gebruiken

Spirituele praktijken zoals meditatie, gebed of het bezoeken van spirituele plekken kunnen enorm waardevol zijn. Maar als ze worden gebruikt om problemen te ontwijken in plaats van ermee aan de slag te gaan, kunnen ze echte groei tegenhouden.

Voorbeeld
Peter heeft steeds terugkerende conflicten met zijn familie. In plaats van het gesprek aan te gaan of zijn grenzen duidelijk te maken, mediteert hij extra lang en bezoekt hij spirituele retraites. Elke keer als de spanning oploopt, verdwijnt hij naar een nieuwe cursus of tempel. Hij voelt zich steeds tijdelijk opgelucht, maar de onderliggende problemen blijven bestaan.

14: Groei blokkeren

Spirituele ontwikkeling zou moeten leiden tot meer openheid en compassie, maar sommige mensen gebruiken het om zichzelf boven anderen te plaatsen. Ze geloven dat zij verder zijn in hun bewustwording en kijken neer op mensen die ‘nog vastzitten in emoties’ of ‘op een lager trillingsniveau zitten’. Dit zorgt ervoor dat ze stoppen met leren en ontwikkelen.

15: Spiritueel narcisme

Spiritueel narcisme ontstaat wanneer mensen spiritualiteit gebruiken om zichzelf boven anderen te plaatsen. Ze geloven dat ze door hun spirituele ontwikkeling superieur zijn en neerkijken op mensen die ‘nog vastzitten in hun ego’.

Voorbeeld
Mark denkt dat hij, omdat hij al jaren mediteert en spirituele cursussen volgt, ‘verder’ is dan anderen. Wanneer een collega gestrest is, zegt hij neerbuigend: “Misschien moet je wat bewuster leren ademen.” In plaats van empathie te tonen, gebruikt hij spiritualiteit om zichzelf als beter te zien.

6 maatschappelijke problemen van spirituele vermijding

Spirituele vermijding is niet alleen een individueel probleem. Wanneer het op grote schaal voorkomt, heeft het ook invloed op de samenleving als geheel. In plaats van dat mensen actief meewerken aan verandering en verantwoordelijkheid nemen voor maatschappelijke problemen, kan spirituele vermijding zorgen voor passiviteit, fatalisme en een gebrek aan kritische reflectie. Het kan onrecht in stand houden, ongelijkheid versterken en zelfs leiden tot een cultuur waarin verantwoordelijkheid en actie worden vermeden in naam van ‘acceptatie’ en ‘positief denken’.

Dit zijn de belangrijkste manieren waarop spirituele vermijding de samenleving beïnvloedt.

1: Het legitimeren van onrecht en ongelijkheid

Als spirituele overtuigingen worden gebruikt om alles wat er gebeurt als ‘gewoon zoals het moet zijn’ te beschouwen, wordt onrecht nauwelijks meer ter discussie gesteld. Mensen die lijden onder sociale of economische ongelijkheid krijgen te horen dat ze hun ‘trilling moeten verhogen’ of dat ‘ze dit karma zelf hebben aangetrokken’. Dit leidt tot een samenleving waarin structurele problemen niet serieus worden genomen en slachtoffers de schuld krijgen van hun eigen situatie.

Voorbeeld

Een dakloze man wordt verteld dat hij ‘zijn mindset moet veranderen’ in plaats van dat er wordt gekeken naar de oorzaken van armoede en huisvestingsproblemen.
Vrouwen die klagen over ongelijke kansen op de werkvloer krijgen te horen dat ze ‘gewoon meer positieve energie moeten uitstralen’.

Door structurele ongelijkheid te reduceren tot een kwestie van ‘persoonlijke vibratie’ of ‘geestelijke les’, wordt echte actie tegen onrecht ontmoedigd.

2: Gebrek aan sociale verantwoordelijkheid

Spirituele vermijding kan ervoor zorgen dat mensen zich minder verantwoordelijk voelen voor de wereld om hen heen. Als de overtuiging heerst dat alles ‘precies zo gaat als het moet’ of dat ‘het universum voor alles zorgt’, dan kan dit een excuus worden om geen maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen. Dit leidt tot apathie, waarin mensen passief blijven in plaats van zich in te zetten voor verandering.

Voorbeeld

Klimaatverandering wordt afgedaan als ‘de natuurlijke cyclus van de aarde’ of ‘een test van het universum’, waardoor mensen minder geneigd zijn om hun eigen impact te verminderen.
Mensen weigeren te stemmen of zich politiek in te zetten omdat ze geloven dat ‘het universum vanzelf regelt wat het beste is’.

In een gezonde samenleving nemen mensen actief deel aan het verbeteren van hun omgeving. Spirituele vermijding kan dat proces juist tegenwerken door mensen het gevoel te geven dat ze geen rol hoeven te spelen in maatschappelijke verandering.

3: Het onderdrukken van activisme en sociale bewegingen

Woede en verontwaardiging zijn vaak de brandstof voor sociale verandering. Grote maatschappelijke vooruitgang – zoals vrouwenrechten, burgerrechten en arbeidsrechten – is meestal bereikt door mensen die niet accepteerden dat ‘alles is zoals het hoort’. Spirituele vermijding kan er echter voor zorgen dat woede wordt gezien als ‘negatieve energie’ die moet worden losgelaten, in plaats van als een signaal dat actie nodig is.

Voorbeeld

Een groep werknemers klaagt over slechte werkomstandigheden. In plaats van hen te steunen, krijgen ze te horen dat ze ‘hun mindset moeten veranderen’ en zich moeten richten op dankbaarheid.
Mensen die protesteren tegen racisme worden beschuldigd van het ‘verspreiden van negatieve energie’ en krijgen het advies om ‘liefde en licht’ te sturen naar de onderdrukkers.

Door activisme te onderdrukken onder het mom van spirituele balans, wordt verandering vertraagd en blijven onrechtvaardige systemen langer in stand.

4: Verheerlijking van individueel succes en het negeren van collectieve problemen

Spirituele vermijding kan ook bijdragen aan een overmatige focus op persoonlijke ontwikkeling en succes, terwijl bredere maatschappelijke problemen genegeerd worden. Mensen worden aangemoedigd om zich te richten op hun eigen groei, hun eigen vibratie en hun eigen manifestaties, zonder rekening te houden met de omstandigheden van anderen. Dit kan leiden tot een neoliberale mindset waarin geluk en succes volledig worden gezien als een persoonlijke keuze, in plaats van iets waar sociale structuren en privileges een rol in spelen.

Voorbeeld

Iemand die rijk is, gelooft dat zijn succes volledig voortkomt uit zijn ‘hoge trillingsniveau’ en niet uit de sociale klasse waarin hij geboren is, zijn netwerk of andere maatschappelijke factoren.
Een ondernemer zegt dat ‘iedereen miljonair kan worden als je maar hard genoeg visualiseert’, terwijl hij negeert dat niet iedereen dezelfde kansen krijgt.

Dit soort overtuigingen creëren een samenleving waarin minder oog is voor solidariteit en waarin mensen met pech of tegenslagen sneller worden veroordeeld.

5: De invloed op gezondheidszorg en mentale gezondheid

Spirituele vermijding kan ervoor zorgen dat mensen afzien van medische of psychologische zorg, omdat ze geloven dat ze hun problemen kunnen ‘manifesteren’ of oplossen door energie te veranderen. Dit heeft niet alleen impact op individuen, maar ook op de samenleving als geheel, omdat het wantrouwen tegen wetenschap en reguliere zorg kan vergroten.

Voorbeeld

Iemand met een ernstige depressie wordt verteld dat hij ‘zijn gedachten moet veranderen’ in plaats van dat hij wordt aangemoedigd om therapie te zoeken.
Een patiënt met kanker wordt aangemoedigd om alleen op spirituele genezing te vertrouwen en reguliere behandelingen te negeren.

Hoewel spiritualiteit zeker een rol kan spelen in welzijn en gezondheid, is het gevaarlijk wanneer het wordt gebruikt om professionele hulp volledig te vervangen. Dit kan niet alleen individuele schade veroorzaken, maar ook bijdragen aan een bredere samenleving waarin desinformatie en wantrouwen tegen de medische wetenschap toenemen.

6: Ontwikkeling van spirituele hiërarchieën

In een samenleving waar spirituele vermijding wijdverbreid is, ontstaan er vaak nieuwe vormen van hiërarchie. Sommige mensen beginnen zichzelf als ‘spiritueel verder ontwikkeld’ te zien dan anderen, waardoor een subtiele machtsstructuur ontstaat waarin mensen die hun emoties uiten of kritisch denken als ‘minder bewust’ worden gezien.

Voorbeeld

Een spirituele gemeenschap ziet twijfel en kritische vragen als een teken dat iemand ‘nog niet ver genoeg is’. Mensen die problemen aankaarten, worden genegeerd of buitengesloten.
Spirituele leiders gebruiken hun status om anderen te vertellen wat ze moeten denken of voelen, zonder ruimte voor eigen interpretatie.

Dit kan leiden tot dogmatische structuren waarin mensen zich niet meer vrij voelen om te denken, te voelen en te handelen op een manier die bij hen past.

6 manieren om gezond met spiritualiteit om te gaan

1: Sta alle emoties toe, zonder oordeel

In plaats van emoties te zien als ‘hoog’ of ‘laag’, kun je ze beschouwen als signalen van je innerlijke wereld. Verdriet, boosheid en angst hebben net zoveel waarde als vreugde en dankbaarheid. Ze vertellen je iets over wat je nodig hebt.

Wat kun je doen?

Neem dagelijks een moment om te checken wat je voelt en waar je dat in je lichaam ervaart. Bijvoorbeeld spanning in je schouders bij stress of een knoop in je maag bij verdriet.
Schrijf je gevoelens op zonder ze te categoriseren als ‘goed’ of ‘slecht’. Vraag jezelf af: Wat probeert deze emotie mij te vertellen?
Probeer emoties niet meteen op te lossen. Soms is het voldoende om gewoon te erkennen: “Ik voel me boos, en dat is oké.”

Voorbeeld
Lisa merkt dat ze geïrriteerd raakt wanneer een vriendin haar afspraken niet nakomt. In plaats van haar frustratie te negeren, vraagt ze zich af: Waarom raakt dit mij? Welke grens wordt hier overschreden? Door haar emoties serieus te nemen, leert ze beter haar grenzen aan te geven.

2: Gebruik spiritualiteit als ondersteuning, niet als ontsnapping

Spirituele praktijken zoals meditatie, affirmaties of yoga kunnen ontzettend waardevol zijn. Maar ze mogen geen manier worden om lastige gevoelens weg te duwen.

Wat kun je doen?

Gebruik meditatie niet om je emoties te onderdrukken, maar om ruimte te geven aan wat er speelt. Vraag jezelf na een sessie af: Wat kwam er op? Waar heb ik nog werk te doen?
Als je merkt dat je steeds spirituele praktijken inzet om negatieve gevoelens te onderdrukken, probeer dan juist iets actievers, zoals journaling of een gesprek met een therapeut.
Check je intentie: gebruik je spiritualiteit om dieper contact te maken met jezelf, of om lastige emoties te vermijden?

Voorbeeld
Tom voelt zich onzeker in zijn relatie en merkt dat hij steeds mediteert om dit gevoel ‘weg te krijgen’. In plaats van dit patroon door te zetten, besluit hij zijn zorgen te bespreken met zijn partner. Zo gebruikt hij meditatie om tot rust te komen, maar niet als middel om confrontaties te vermijden.

3: Neem verantwoordelijkheid voor je eigen groei

Spirituele vermijding kan ervoor zorgen dat mensen passief blijven, omdat ze geloven dat het universum alles voor hen zal oplossen. Maar persoonlijke groei vereist actie.

Wat kun je doen?

Vraag jezelf af: Wat kan ik zelf doen om mijn situatie te verbeteren? Vertrouwen op het universum is prima, maar dat betekent niet dat je geen verantwoordelijkheid hebt.
Oefen met concrete, haalbare stappen zetten. Wil je je relaties verbeteren? Begin met één eerlijk gesprek. Wil je een moeilijke emotie verwerken? Maak een afspraak bij een coach of therapeut.
Wees eerlijk over waar je je misschien verschuilt achter spirituele overtuigingen om actie uit te stellen.

Voorbeeld
Emma voelt zich ongelukkig in haar baan, maar vertelt zichzelf steeds: “Als het meant to be is, zal er vanzelf iets op mijn pad komen.” Ze blijft jarenlang zitten waar ze is. Pas wanneer ze besluit zelf stappen te zetten, zoals solliciteren en netwerken, verandert er iets.

4: Herken en doorbreek patronen van vermijding

Soms merk je pas achteraf dat je emoties hebt weggedrukt of situaties hebt vermeden. Door bewustwording kun je deze patronen doorbreken.

Wat kun je doen?

Vraag jezelf af: Wanneer gebruik ik spiritualiteit als ontsnapping? Is het bijvoorbeeld makkelijker om ‘los te laten’ dan iemand aan te spreken op grensoverschrijdend gedrag?
Let op signalen zoals uitstelgedrag, constante afleiding zoeken of jezelf wijs maken dat ‘je er al boven staat’ terwijl je diep van binnen merkt dat iets je nog raakt.
Deel je inzichten met iemand die je vertrouwt, zoals een vriend of therapeut. Soms helpt het om te horen hoe anderen je gedrag zien.

Voorbeeld
Kevin heeft moeite met conflicten en gebruikt spirituele overtuigingen als excuus om confrontaties te vermijden. Wanneer een vriend hem respectloos behandelt, zegt hij: “Ik moet gewoon accepteren hoe hij is.” Maar hij voelt zich steeds meer gefrustreerd. Uiteindelijk beseft hij dat grenzen stellen óók een spirituele daad is en besluit hij het gesprek aan te gaan.

5: Accepteer dat ongemak bij groei hoort

Echte spirituele en emotionele groei is niet altijd prettig. Soms betekent het dat je moeilijke gesprekken moet voeren, oude pijn moet aankijken of gewoontes moet doorbreken.

Wat kun je doen?

Wanneer je ongemak voelt, zie het als een teken dat er iets waardevols aan het gebeuren is.
Oefen met kleine momenten van ongemak. Spreek je een keer uit waar je normaal zou zwijgen. Laat een emotie volledig toe zonder hem te onderdrukken.
Herinner jezelf eraan dat ongemak tijdelijk is, maar dat de groei die eruit voortkomt blijvend is.

Voorbeeld
Aisha vindt het moeilijk om zich uit te spreken op haar werk. Ze heeft altijd geleerd dat confrontaties negatief zijn. Maar ze besluit stap voor stap haar grenzen aan te geven. De eerste keren voelt dit ongemakkelijk, maar na verloop van tijd merkt ze dat ze zelfverzekerder wordt en meer respect krijgt van haar collega’s.

6: Blijf kritisch over je eigen overtuigingen

Spirituele overtuigingen kunnen krachtig en inspirerend zijn, maar het is belangrijk om kritisch te blijven. Vraag jezelf af: Helpt deze overtuiging mij, of houd ik mezelf er juist mee tegen?

Wat kun je doen?

Wees niet bang om je spirituele overtuigingen tegen het licht te houden en bij te stellen als ze niet meer werken.
Oefen met het stellen van vragen, ook aan spirituele leraren of community’s. Een gezonde spirituele praktijk moedigt onderzoek en eigen denkwerk aan.
Luister naar je eigen intuïtie. Voelt iets als een excuus om niet naar jezelf te kijken? Dan is dat een teken dat er werk te doen is.

Voorbeeld
Mark gelooft jarenlang dat ‘alles gebeurt met een reden’. Dit helpt hem om moeilijke situaties te accepteren, maar na verloop van tijd merkt hij dat hij het als excuus gebruikt om geen actie te ondernemen. Hij besluit deze overtuiging bij te stellen en zichzelf af te vragen: “Wat kan ik hieruit leren, en wat kan ik zelf veranderen?”

7: Gebruik meditatie en andere spirituele praktijken als aanvulling op emotionele verwerking

Spirituele oefeningen kunnen je ondersteunen, maar ze mogen geen vervanging zijn voor het daadwerkelijk doorvoelen en verwerken van emoties.

Wat kun je doen?

Gebruik meditatie om bewust te worden van je emoties, niet om ze te onderdrukken.
Combineer spirituele praktijken met andere vormen van zelfreflectie, zoals journaling of gesprekken met een vertrouwenspersoon.
Wees alert op de neiging om spirituele oefeningen in te zetten als manier om moeilijke gevoelens te vermijden.

Voorbeeld

Jasper voelt zich vaak angstig en gebruikt yoga om zichzelf te kalmeren. Hoewel dit helpt om in het moment rust te vinden, beseft hij dat de onderliggende angst blijft bestaan. Hij besluit naast yoga ook te praten met een coach om dieper in te gaan op de oorzaken van zijn angst en deze aan te pakken.

Door deze benaderingen te integreren, kun je op een gezonde manier omgaan met je emoties en tegelijkertijd profiteren van de voordelen van spirituele praktijken.

8: Zoek professionele hulp bij diepgewortelde emotionele problemen

Soms zijn onze emoties zo diepgeworteld dat we er zelf niet uitkomen. In zulke gevallen is het verstandig om een professional in te schakelen.

Wat kun je doen?

Overweeg therapie of counseling om je te helpen bij het verwerken van complexe gevoelens.
Wees eerlijk tegen jezelf over de ernst van je emoties en erken wanneer je hulp nodig hebt.
Besef dat professionele ondersteuning geen teken van zwakte is, maar juist een stap naar persoonlijke groei.

Voorbeeld

Sophie merkt dat ze steeds vastloopt in dezelfde negatieve patronen en gevoelens. In plaats van dit te negeren of alleen met spirituele oefeningen te proberen oplossen, besluit ze een therapeut te raadplegen. Door deze stap zet ze een proces van diepgaande heling en zelfinzicht in gang.

Conclusie

Spiritualiteit kan een diepgaande bron van kracht en inzicht zijn, maar alleen wanneer het gepaard gaat met eerlijkheid, zelfreflectie en verantwoordelijkheid. Spirituele vermijding lijkt op het eerste gezicht een manier om rust te vinden, maar uiteindelijk houdt het echte groei en verandering tegen.

Door emoties te onderdrukken in plaats van ze te erkennen, door verantwoordelijkheid te ontwijken in plaats van actie te ondernemen en door onrecht te accepteren in plaats van het aan te kaarten, verliezen we niet alleen onszelf, maar ook de kans om bij te dragen aan een gezondere samenleving.

Echte spiritualiteit vraagt niet om het vermijden van ongemak, maar om de bereidheid om alles wat zich aandient; mooi en lelijk, licht en donker; volledig te ervaren. Niet om erin te blijven hangen, maar om ervan te leren en bewuster in het leven te staan.

Spirituele groei begint niet bij het negeren van pijn, maar bij het doorvoelen ervan. Niet bij het loslaten van verantwoordelijkheid, maar bij het dragen ervan. Niet bij passief vertrouwen dat ‘alles gebeurt met een reden’, maar bij de actieve keuze om bij te dragen aan een betere wereld; voor jezelf en voor anderen.

Bronnen

Akbari, M., & Hossaini, S. M. (2018). The relationship of spiritual health with quality of life, mental health, and burnout: The mediating role of emotional regulation. Iranian Journal of Psychiatry, 13(1), 22–31.
Cashwell, C. S., Clarke, P. B., & Graves, E. G. (2009). Step by step: Avoiding spiritual bypass in 12-step work. Journal of Addictions & Offender Counseling, 30(1), 37–48.
Cashwell, C. S., Glosoff, H. L., & Hammond, C. (2010). Spiritual bypass: A preliminary investigation. Counseling and Values, 54(2), 162–174.
Cashwell, C. S., Myers, J. E., & Shurts, W. M. (2004). Using the developmental counseling and therapy model to work with a client in spiritual bypass: Some preliminary considerations. Journal of Counseling & Development, 82(4), 403–409.
Clarke, P. B., Giordano, A. L., Cashwell, C. S., & Lewis, T. F. (2013). The straight path to healing: Using motivational interviewing to address spiritual bypass. Journal of Counseling & Development, 91(1), 87–94.
Fossella, T., & Welwood, J. (2011). Human nature, Buddha nature: An interview with John Welwood. Tricycle: The Buddhist Review, 20(3).
Fox, J., & Cashwell, C. S. (2017). The opiate of the masses: Measuring spiritual bypass and its relationship to spirituality, religion, mindfulness, psychological distress, and personality. Spirituality in Clinical Practice, 4(4), 274–287.
Masís, K. V. (2002). American Zen and psychotherapy: An ongoing dialogue. In P. Young-Eisendrath & S. Muramoto (Eds.), Awakening and insight: Zen Buddhism and psychotherapy (pp. 147–167). Brunner-Routledge.
Masters, R. A. (2010). Spiritual bypassing: When spirituality disconnects us from what really matters. North Atlantic Books.
Picciotto, G., & Fox, J. (2018). Exploring experts’ perspectives on spiritual bypass: A conventional content analysis. Pastoral Psychology, 67, 65–84.
Picciotto, G., Fox, J., & Neto, F. (2018). A phenomenology of spiritual bypass: Causes, consequences, and implications. Journal of Spirituality in Mental Health, 20(4), 333–354.
Wachholtz, A. B., & Sambamthoori, U. (2013). National trends in prayer use as a coping mechanism for depression: Changes from 2002 to 2007. Journal of Religion and Health, 52(4), 1356–1368.
Welwood, J. (2000). Between heaven and earth: Principles of inner work. In Toward a psychology of awakening: Buddhism, psychotherapy, and the path of personal and spiritual transformation (pp. 11–21). Shambhala Publications.

Meer lezen over: Afweermechanismen, Psychologie

Waarom word je steeds verliefd op hetzelfde type?

Lees het in het artikel Lovemaps: de verborgen blauwdruk van onze liefde.

Boekentip:

Een toekomst zonder vroeger (Sammie Wolf)

Sammie is begin twintig en worstelt met de gevolgen van onveilige hechting en emotionele verwaarlozing. Het ontbreken van een emotioneel veilige basis in haar jeugd sijpelt door in haar volwassen leven. In de openhartige verhalen in Een toekomst zonder vroeger deelt Sammie hoe een onveilige hechting en emotionele verwaarlozing voor haar voelen, en hoe ze zichzelf steeds beter leert begrijpen.