Optieverlamming of keuzeparadox bij online dating

Optieverlamming of keuzestress is het gevoel overweldigd te worden door te veel opties. Het treedt op wanneer je zoveel opties hebt om uit te kiezen dat je uiteindelijk niet kiest. Optieverlamming komt vaak voor als je online aan het daten bent. Er zijn zoveel potentiële matches dat je je overweldigd voelt als je uit probeert te zoeken wie er bij je past.

Datingapps hebben de manier veranderd waarop mensen elkaar ontmoeten en omgaan met potentiële romantische en seksuele partners. De datingwereld heeft zich verplaatst van de kroeg of via-via, naar online op je smartphone. Dit heeft veel voordelen; waar het vroeger hard zoeken was naar iemand die klaar was om zijn of haar leven met je te delen is er nu een eindeloze pool aan singles beschikbaar die zichzelf aan je voorstellen. Dat helpt enorm met het zoeken en vinden van een mogelijke partner.

Maar het heeft ook zeker nadelen. Stel je voor: je hebt net iemand ontmoet op Tinder en de eerste date gaat heel goed. Je wilt hem of haar weer zien. Aan het einde van je date stap je op de fiets en haalt je telefoon te voorschijn om Spotify aan te zetten. Je opent automatisch ook je datingapp. Deze date ging zo goed dat de volgende misschien nog wel beter gaat. En misschien is er ook wel iemand op de datingmarkt die nog net iets succesvoller, humoristischer, meer bereisd of meer belezen is.

Te veel opties hebben kan je ervan weerhouden het single-leven op te geven. Je kunt overweldigd raken door de ‘opties’ en je plotseling verlamd voelen. Je kan alleen eindigen omdat je blijft denken dat het gras ergens anders groener is, waardoor je nooit stopt met zoeken. Dit is de paradox die te veel keuze veroorzaakt: je ervaart minder geluk, minder voldoening, en het kan zelfs leiden tot optieverlamming.

Wat is optieverlamming?

Optieverlamming is een verschijnsel dat door psycholoog Barry Schwartz wordt besproken in zijn boek uit 2004, “The Paradox of Choice: Why more is less”. In dit boek betoogt Schwartz dat er sprake is van een keuzeparadox: als het aantal keuzes toeneemt, neemt ook de moeilijkheid toe om te weten wat de beste optie is. In plaats van onze vrijheid te vergroten suggereert deze keuzeparadox dat het hebben van te veel keuzes onze vrijheid juist beperkt. Hoe meer keuzes we hebben, hoe moeilijker het is om een beslissing te nemen en vaak eindigen we dan ook nog eens met een ontevreden gevoel over onze keuze.

Schwartz baseerde zijn theorie van optieverlamming op een onderzoek uit 2001 van Sheena Iyengar en Mark Lepper, eveneens belangrijke figuren in de gedragswetenschap. De originele titel van het onderzoek was When Choice is Demotivating: Can One Desire Too Much of a Good Thing. In deze zogenaamde ‘jamstudie’ kreeg winkelend publiek óf 6, óf 24 verschillende jams voor fijnproevers te zien. De groep die de keuze uit 24 soorten had was minder geneigd een aankoop te doen dan de andere groep. Bovendien waren ze na een keuze ook ongelukkiger met de jam die ze kochten. Schwartz omschreef het probleem met meer opties als een hogere druk om de perfecte keuze te maken, en je eerder teleurgesteld voelen als het toch niet perfect blijkt te zijn.

Dat probleem met te veel opties wordt onderschreven door een onderzoek van Harvard, waarin mensen een reeks gelijksoortige opties voorgeschoteld. De hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor angst lichtten op op de f-MRI-scans bij het maken van een keuze. Internet, sociale media en marketeers leggen ons dagelijks veel meer soorgelijke keuzes voor dan 20 jaar geleden, waardoor onze hersenen waarschijnlijk regelmatig deze angstcyclus doorgaan. Na verloop van tijd kan deze voortdurende besluiteloosheid je stemming beïnvloeden.

Kritiek op Schwartz’ optieverlamming

Benjamin Scheibehenne, hoogleraar cognitie en consumentengedrag aan de Universiteit van Genève, probeerde de jamstudie opnieuw uit te voeren maar vond geen bewijs dat mensen minder tevreden waren met hun keuzes als ze een groter aanbod hadden om uit te kiezen.

Het lijkt volgens Scheibehenne vrij moeilijk om mensen te overladen of te verwarren of te frustreren alleen op basis van het aantal opties. In de meeste situaties zijn mensen vrij goed in staat ermee om te gaan. Scheibehenne wijst erop dat als overvloedige keuze werkelijk zo verlammend zou zijn als Schwartz en anderen hebben voorgesteld, mensen daar voortdurend last van zouden hebben in alledaagse situaties, zoals het beslissen welk overhemd ze aantrekken of wat ze eten.

Scheibehenne beargumenteert dat mensen dat niet zijn doordat ze een groffe sluiproute gebruiken om hun opties te beperken, bijvoorbeeld door bepaalde factoren meer gewicht geven of een aantal van de keuzes te negeren als optie. Dat zorgt er voor dat ze niet worden overweldigd. Je kunt dit volgens hem ook bewust toepassen om minder keuzestress te ervaren.

Scheibehenne en Schwartz zijn het er wel over eens dat het beperken van keuzes een natuurlijke menselijke drang is, maar verschillen van mening of het hebben van een groot aantal initiële keuzes ontevredenheid in de hand werkt.

Optieverlamming bij romantische partnerzoektocht

Vroeger hadden onze grootouders een beperkt aantal mogelijkheden om te daten. Zonder internet waren ze aangewezen op het persoonlijk ontmoeten van mensen, en het aantal vrijgezellen dat ze tegenkwamen binnen een geschikte leeftijdscategorie was niet erg groot. Dating-apps als Tinder hebben dat veranderd. Deze apps stellen je in staat om door een keur aan potentiële matches te swipen die misschien anders nooit je pad gekruist hadden.

Met zoveel mogelijkheden voor een partner binnen handbereik ontstaat ook een keuzeparadox. Hoe kies je één persoon om mee uit te gaan als er zoveel andere opties zijn die misschien beter zijn? Dit kan betekenen dat je overhaaste beslissingen neemt omdat je niet genoeg tijd hebt om alle opties te bekijken, of dat je onzorgvuldig met je beslissingen omgaat en iedereen naar rechts swipet. Als gevolg van de keuzeparadox lijken mensen zich ook minder snel te binden of de nodige tijd te besteden om iemand te leren kennen.

Het oorspronkelijke debat over optieverlamming centreerde zich rondom keuzes over het aanschaffen van materiele zaken, vakanties, welke show te kijken op Netflix. Uit onafhankelijk onderzoek blijkt dat in de liefde optieverlamming een serieuzere rol speelt dan in de jam.

• Uit een studie uit 2011, gepubliceerd in Biology Letters, bleek dat mensen die veel potentiële partners voorgeschoteld kregen, minder snel een beslissing namen. Ze vonden het moeilijk om hun opties te beperken.
• Uit een onderzoek uit 2016 van de Universiteit van Wisconsin naar online daters bleek dat daters die kozen uit een pool van 24 mogelijke partners minder tevreden waren met wie ze kozen dan daters die kozen uit een pool van slechts 6. Daar kwam nog bij dat de daters die meer opties hadden, vaker hun beslissing wilden terugdraaien.
• In een onderzoek van de Universiteit van Taiwan hadden online daters met meer zoekopties meer moeite om goede filters te onderscheiden. Ze raakten afgeleid door irrelevante criteria en konden niet goed meer bepalen welke criteria echt belangrijk voor ze waren.

Hoe kun je optieverlamming in online daten overwinnen

Tips om optieverlamming in je datingleven te doorbreken:

• probeer selectiever te zijn in wie je berichten stuurt en op wie je reageert. Je hoeft niet iedereen te berichten die je aandacht trekt. Richt je liever op een paar mensen die je echt beter wilt leren kennen.
• geef jezelf een tijdslimiet voor online dating. Trek elke dag een bepaalde hoeveelheid tijd uit om door profielen te scrollen en mensen te berichten. Als je tijd om is, log dan uit en neem een pauze. Zo voorkom je dat je verdwaalt in de online datingwereld en kun je je beter concentreren op je interacties met potentiële matches.
• onthoud dat er nog genoeg andere manieren om een speciaal iemand in je leven te vinden. Steek niet al je energie in datingapps en sta ervoor open om mensen zowel persoonlijk als online te ontmoeten.
• wees volledig betrokken en aanwezig bij de persoon met wie je op dit moment tijd doorbrengt. Als je niet in staat bent volledig te investeren in de persoon met wie je tijd doorbrengt geef je hem of haar geen eerlijke kans.