Verliefd op je psycholoog: wat is overdracht?

Je koos de juiste hulpverlener, je hebt je eerste issues aangepakt en nu ben je verliefd op je therapeut. Als je dit je is overkomen ben je niet de enige. Veel mensen worden tijdens hun behandeling verliefd op hun psychiater of psycholoog.

Een goede therapeut zal een veilige haven bieden om je diepste geheimen te onthullen en zal je accepteren, wat er ook gebeurt. Een therapeut geeft je de drie essentiële factoren die de basis zijn voor een gezonde relatie. Het is logisch dat die veiligheid en acceptatie aantrekkelijk voor je kan zijn, vooral als je dat niet krijgt van andere mensen in je leven.

Romantische gevoelens ontwikkelen tijdens iets intiems als therapie is niet raar. Het komt zelfs zo vaak voor dat er een psychoanalytische term voor is: overdracht.

Wat is overdracht?

Overdracht is een term die vaak wordt gebruikt voor verliefde gevoelens voor je therapeut. Maar de definitie van de term is breder dan dat. Afhankelijk van wie je het vraagt, kan “overdracht” een van de volgende drie dingen betekenen:

1 behandelsrelatie

Therapeuten kunnen in overleg met elkaar verwijzen naar overdracht als een algemene uitspraak over de kracht van de therapeutische relatie. In deze definitie betekent een “goede” of “positieve” overdracht dat de therapeut en de cliënt redelijk goed met elkaar kunnen opschieten. Een “negatieve” overdracht betekent dat een conflict of blokkade een goede werkrelatie in de weg staat. Het is niet ongewoon dat een begeleider aan een stagiair vraagt “hoe gaat het met de overdracht?” en de stagiair reageert “goed”, zonder veel uitleg.

2 psychoanalytisch

Het klassieke gebruik van de term overdracht komt uit de psychoanalyse en omvat: “de heroriëntatie van gevoelens en verlangens voor iemand uit de kindertijd die onbewust worden overgedragen naar een nieuw persoon.”

Dit betekent dat overdracht plaatsvindt op het moment dat je gevoelens over iemand anders, met name iemand uit je kindertijd, op de therapeut projecteert.

Er zijn in deze theorie drie soorten van overdracht:

• Positief
• Negatief
• Erotisch of seksueel

Het meeste bekende voorbeeld daarvan is seksuele overdracht en het verliefd worden op de therapeut. Maar je kan ook gevoelens zoals woede, boosheid, wantrouwen of afhankelijkheid overdragen.

Hoewel overdracht als term wordt gebruikt in de context tussen een hulpverlener en een cliënt is de mechaniek ervan ook van toepassing op andere situaties. Je projecteert namelijk ook buiten de geestelijke gezondheidszorg gevoelens vanuit je jeugd op andere mensen. Een baas op het werk doet je denken aan je chagrijnige oma. De man naast je in de trein herinnert je aan je schoolvriend Stef, dus je maakt een grapje dat Stef zou waarderen, tot de verbijstering van de treinvreemdeling.

3 verliefde gevoelens

Nog een andere manier waarop de term overdracht wordt gebruikt verwijst alleen naar liefdevolle gevoelens. Het is dan een afkorting van wat therapeuten erotische of seksuele overdracht noemen, het fenomeen waarin je romantische gevoelens voor je therapeut ontwikkelt.

Werken met overdracht

Het uitspreken van je liefde voor je therapeut is misschien makkelijker gezegd dan gedaan, maar het is belangrijk om erover te praten. Je therapeut kan je dan helpen deze gevoelens te onderzoeken en je zult waarschijnlijk door dit proces heen groeien en ervan leren.

Misschien wordt je altijd verliefd wordt op mensen die niet beschikbaar zijn, en is je therapeut daar een voorbeeld van. Of misschien heb je nog nooit eerder deze warmte en acceptatie van iemand gehad. Je therapeut zou je moeten helpen deze gevoelens te begrijpen, en als je eenmaal meer grip hebt op wat er aan de hand is, zul je waarschijnlijk als gevolg daarvan persoonlijke groei ervaren.

Hoe reageert je therapeut op overdracht

Je therapeut weet misschien zelfs al dat je gevoelens voor hem of haar hebt. Ook als dat niet zo is zal een ethische en goed getrainde therapeut openstaan voor een discussie over je gevoelens ten opzichte van hen. De therapie is een veilige plek om interpersoonlijke processen te bespreken en daar kan veel persoonlijke groei uit voortkomen. Je therapeut moet dit nieuws waardig behandelen en samen met jou onderzoeken.

Het is cruciaal om te weten dat romantische relaties tussen therapeut en cliënt ongepast zijn, en het is aan je therapeut om deze grens te handhaven. Therapie is grotendeels eenzijdig, in tegenstelling tot de meeste andere relaties in je leven. Door het delen van je emotionele ervaringen en soms geheimen met je therapeut stel je jezelf open en ben je kwetsbaar, wat vaak belangrijk is om het meeste uit het proces te halen.

Nadelen van werken met overdracht

Overdracht kan soms een obstakel zijn voor de therapie. Je kan de verleiding voelen om de therapeutische relatie helemaal af te breken, de gevoelens te vermijden, of chagrijnig en teruggetrokken kan worden tijdens de sessies, wat de voortgang belemmert.

In plaats van verbinding te maken met de persoon tegenover je behandel je je therapeut alsof hij of zij je moeder is, of je schoolrivaal, of een geïdealiseerd object van verlangen, terwijl hij of zij eigenlijk geen van allen is. Het voorkomt dat je je echt verbindt met de therapeut op een zinvolle manier.

Voordelen van werken met overdracht

Overdracht in therapie kan ook ongelofelijk behulpzaam zijn, en wijst je in de richting van niet genezen wonden. De aard van de overdracht kan belangrijke aanwijzingen geven voor je problemen en kan helpen om diepgewortelde conflicten in je psyche op te lossen.

Wanneer je je bijvoorbeeld niet geliefd of geaccepteerd voelt door belangrijke figuren in je leven kan een therapeut optreden als een soort vervanger van een relatie die je in je leven mist. Het is daarom helemaal niet slecht om verliefd te zijn op je therapeut. Sterker nog, het kan zelfs helpen aan te wijzen wat er mis gaat in relaties in je leven of je een oefening te bieden in hoe een gezonde relatie en afstand en nabijheid daarin werkt.

Omgaan met overdracht

Hoe magisch het gevoel ook lijkt, overdracht is eigenlijk niet meer dan een signaal van een relatieprobleem. Je leert meer over jezelf als je aan je relaties werkt, en overdracht geeft je de mogelijkheid om veel te begrijpen van je gedachten, gevoelens, gedrag, relaties en fantasieën. Maar de intense gehechtheid kan ook ongemakkelijk voelen en moeilijk te bespreken zijn. Hoe kun je hier het beste mee omgaan?

Besef dat het normaal is

Sommige mensen schamen zich voor liefdevolle, seksuele, of anderszins ‘ongepaste’ gevoelens ten opzichte van hun therapeut. Maar de meesten therapeuten, zeker degenen die geïnteresseerd zijn in relationele kwesties, zijn niet bang voor dit soort gevoelens en gaan er zelfs vanuit dat er een soort overdracht ontstaat. De meeste therapeuten voelen zich op hun gemak als ze erover praten.

Praat erover

Praat over de gevoelens en de verwarring. Meestal is dit alles wat nodig is om deze ongemakkelijke gevoelens hanteerbaar te maken en zelfs te verminderen. Heb je moeite om erover te beginnen, start dan voorzichtig, zoals: “Ik voel me hier de laatste tijd een beetje ongemakkelijk en ik denk dat het te maken heeft met onze relatie.” De therapeut zal met zo’n gespreksopening moeten weten hoe hij of zij verder moet omgaan met dit onderwerp.

Zoek uit waarom je je zo voelt

Overdrachtsreacties wijzen meestal op een dieper liggende kwestie of onafgewerkte zaken uit het verleden. Probeer die te vinden. Maakt de psycholoog je boos omdat hij op je reageert als je vader? Identificeer dat en bespreek wat je vader voor rol heeft gespeeld in je huidige problematiek. Voel je je sterk aangetrokken tot je relatietherapeut? Bekijk wat hij of zij voor rol speelt in je leven en wat daarvan je mist bij je huidige partner. Als je de onderliggende problemen begrijpt die de overdrachtsreactie uitlokken en daaraan werkt zou de overdrachtsreactie moeten verminderen.

Zoek de verschillen

Als je echt de behoefte voelt om het overdrachtspatroon te beëindigen, kun je proberen om de mens voor je actief van je herinnering te scheiden. Is je therapeut echt zoals je moeder? Waarschijnlijk niet. Is hij echt je ideale minnaar? Waarschijnlijk ook niet. Maak een lijst van alle manieren waarop de persoon verschilt van ‘het sjabloon’ en bespreek deze dan met je therapeut. Je kunt ook vragen of de therapeut bereid is om meer informatie over zijn of haar leven te geven om de twee verder te helpen onderscheiden.

Bedenk hoe je je wilt verhouden tot je therapeut

Als je je alleen richt op hoe je je niet wilt voelen heb je grote kans dat het gevoel groter wordt. Denk in plaats daarvan na over hoe je je wél wilt verhouden tot je therapeut, hoe je zou willen dat het voelt, hoe je je voorstelt dat jullie professionele relatie eruit zou zien, hoe dichtbij of ver weg je hem of haar wilt hebben. En oefen dat dan.

Stop de therapie of ga naar een andere therapeut

Over het algemeen is overdracht een goede kans om te oefenen met gevoelens en is weglopen wanneer dat gebeurt zonde van die kans. Dat gezegd hebbende zijn er goede redenen om een andere therapeut te zoeken als je last hebt van overdracht:

• Je bent in therapie voor een probleem dat ongerelateerd is aan relationele problemen en de overdracht staat deze therapie in de weg:
  Je hebt bijvoorbeeld een enorme angst voor spinnen, maar jij, je partner en al je vrienden hebben een prima relatie. De therapeut lijkt op je allereerste vriendinnetje en je wordt hopeloos verliefd, maar je hebt geen reden om je gevoelens over je allereerste vriendinnetje een goede plek te geven en je moet echt van die spinnenangst af. In dit geval is het een uitstekend idee om de overdracht te laten voor wat het is en een andere therapeut te vinden.
• Je kan niet praten over de overdracht
  Je bent zo verliefd dat je niet durft te praten over je gevoelens en de communicatieverlamming houdt aan zelfs na het proberen van al bovenstaande tips. De therapie belandt in een stilstand. Je kan er dan voor kiezen om een pauze in te lassen. Je kan ervoor kiezen naar een andere therapeut te gaan, te werken aan je overdrachtsissues en dan weer terug te keren naar deze therapeut. Of je kan de therapie stopzetten.
• Je therapeut reageert niet goed op de overdracht
  Therapeuten hebben als het goed is allemaal de benodigde tools om om te gaan met overdracht van cliënten. Maar therapeuten zijn ook mensen. Niet iedereen weet adequaat te reageren of op een manier te handelen die de overdracht constructief maakt in plaats van negatief. Jij bent uiteindelijk verantwoordelijk voor je eigen leven, je gevoel en je gedrag. Je bent ook verantwoordelijk voor het weggaan als een situatie emotioneel onveilig wordt, zelfs als dat een situatie is met een gediplomeerd therapeut, psycholoog of psychiater. Je kunt de therapie stopzetten wanneer je dat wilt.

De omgekeerde richting: tegenoverdracht

In reactie op overdracht ontstaat ook wel eens tegenoverdracht, waarin de therapeut zijn of haar eigen interne conflicten op jou overdraagt. Dit proces kan functioneel zijn in therapie: veel psychologen delen openlijk hun eigen gevoelens met de mensen die ze behandelen en kunnen de tegenoverdracht op een bewuste manier gebruiken om de verschillen tussen hun eigen ervaringen en de ervaringen van de persoon in therapie te begrijpen.

Maar tegenoverdracht kan ook schadelijk zijn wanneer de therapeut gevoelens projecteert die misplaatst zijn, zoals gevoelens van woede, walging of romantische gevoelens, of wanneer een therapeut iemand therapie gebruikt om te voldoen aan zijn of haar persoonlijke psychologische behoeften. Tegenoverdracht is met name schadelijk als de therapeut het niet herkent als tegenoverdracht.

Een problematisch voorbeeld van tegenoverdracht is bijvoorbeeld wanneer je in therapie je issues met je vader projecteert op je therapeut, en hij zijn issues met zijn eigen kind naar je terugprojecteert. Als de therapeut op je reageert zoals hij zou reageren op zijn eigen kind, door bijvoorbeeld steeds meer te controleren, en daarbij niet zijn tegenoverdracht herkent, kan dit een negatieve invloed hebben op jullie therapeutische relatie en de ongezonde relatiepatronen die je met je vader hebt sterker maken in plaats van helen.

Ook wanneer je verliefd bent op je therapeut en hij of zij gebruik maakt van je gevoelens voor haar of hem en dergelijke gevoelens op enigerlei wijze wederzijds aanpakt dan is dit een zeer duidelijke ethische overtreding. Als je vermoed dat er sprake is van schadelijke tegenoverdracht in je behandeling kun je dat opmerken in een sessie, als het veilig is om dat te doen. Als dat niet veilig voelt, overweeg dan een andere therapeut. Je kunt de therapie stopzetten wanneer je dat wilt.

Lees meer:

Inzicht in overdracht en tegenoverdracht