automatische concepten

Wat is het echte verhaal van Sinterklaas?

Wie was de bisschop van Myra?

De man waarop sinterklaas gebaseerd is had een hoop wonderen op zijn naam staan. In de vierde eeuw na Christus was St. Nikolaos (Grieks voor ‘overwinnaar van het volk’)  -in het nederlands Sinterklaas of Sint Nicolaas, in het duits Sankt Nikolaus- de bisschop van Myra (vroeger in Klein-Azië, tegenwoordig Turkije).

  • Volgens de legendes redde Sint Nicolaas hij zijn stad van de hongerdood.
  • Hij zou drie dode en gepekelde scholieren weer tot leven hebben gewekt, wat hem beschermer van scholieren maakte.
  • In een ander bekend verhaal liet hij beursen met bruidsgeschenken vallen voor drie arme meisjes die anders de prostitutie in moesten, wat hem beschermheilige van de prostituees en van de jongeren die een goed huwelijk wilden sluiten maakte (en ons de chocolademunten en de taaitaai-geliefden opleverden). Onze uitdrukking “goedheiligman” zou zelfs een verbastering van “goedhuwelijkman” kunnen zijn.  
  • In een andere legende kalmeerde de heilige een woedende zee, waarmee hij ook nog eens beschermheilige van de zeelieden en scheepvaart werd.

Sinterklaas stierf waarschijnlijk op 6 december 343 en werd in Myra begraven. Aan het eind van de elfde eeuw werden delen van Klein-Azië door islamitische Turken veroverd. Om het lichaam van Nicolaas in veiligheid te brengen, namen zeelieden uit Bari in Zuid-Italië het mee naar hun eigen stad.

Sinds die tijd zijn de relieken in Bari gebleven, dat uitgroeide tot een pelgrims­oord. Er zou een soort olie met een geneeskrachtige werking uit het gebeente van Nicolaas vloeien. Tot op de huidige dag is er in Bari een waterige olie, myron of manna, verkrijgbaar die van het lichaam van Nicolaas zou komen.

Hoe is het verhaal van Sint Nicolaas overgeleverd?

Veel verhalen over Nikolaas zijn bewaard gebleven. De belangrijkste historische bron is het boek Vita van Michael de Archimandriet uit ongeveer 800. Dit boek vormt de basis voor latere versies waaronder de zeer populaire legendenverzameling Legenda Aurea (gouden legenden) van Jacobus de Voragine uit ongeveer 1300. De moderne vorm van het Nederlandse sinterklaasfeest komt waarschijnlijk voort uit het prentenboekje Sint Nikolaas en zijn knecht (1850) van de onderwijzer Jan Schenkman.

Een boek dat duidelijkheid geeft over de herkomst van de Sint en zijn knecht. 

De opkomst van sinterklaasvieringen

Sint Nicolaas werd een van de meest geliefde katholieke heiligen in de Griekse en Russische kerk en rukte vanuit Italië op door West-Europa. Rond 1200 was Sint Nicolaas een belangrijke patroonheilige van verschillende groepen mensen, werden er kerken voor hem gesticht en kinderen naar hem vernoemd.

Als onderdeel van die verering werd ook zijn sterfdag gevierd, op 6 december. De invulling van die folklore varieerde per land en streek. Mogelijk vond er een samentrekking plaats met een ander feest, de onnozele kinderendag. Ook St. Nicolaas legendarische schenkingen van bruidsschatten aan arme meisjes droegen bij tot de gewoonte om op de vooravond van zijn feestdag geschenken aan kinderen te geven.

Toen de hervorming in de 16e eeuw de kerk splijtte raakte de verering van Sint-Nicolaas, net als veel katholieke heiligen, ondergesneeuwd. In Nederland werd hij uit de kerk verbannen. Maar hoewel hij niet meer in het openbaar vereerd werd, waren er nog wel sint-nicolaasfeestjes in huiselijke kring. Voornamelijk in Amsterdam, waar Sint-Nicolaas de beschermheilige was, vonden ook nog lawaaiige sinterklaasmarkten met snoepgoed en banketstaven plaats.

De eerste ‘levende’ verschijningen van Sinterklaas vonden vermoedelijk plaats in de jaren 1870. in de jaren twintig van de twintigste eeuw trok de Sint Leeuwarden, Venlo, Deventer en Utrecht binnen. Na de Tweede Wereldoorlog groeide de intocht van Sint-Nicolaas uit tot een nationaal fenomeen. 

Wie zijn de knechten of hulpen van Sinterklaas?

De Sinterklaas die in huiselijke kring werd gevierd bezocht mensen om de slechte kinderen te straffen en de goede kinderen te belonen. In het begin deed Sinterklaas dat nog alleen. Later nam de knecht van Sint Nicolaas de rol van de bestraffer over en werd Sinterklaas de ‘goede Sint’. De knecht had een roe en een ketting. Die ketting stond voor het geknechte, oftewel het onderworpen kwaad. In Nederland is deze knecht een Piet, in Duitsland en Oostenrijk heten ze knecht Ruprecht of Krampus.

De ergste straf voor slechte kinderen was in dezelfde zak van Piet naar Spanje gebracht te worden waaruit de brave kinderen pepernoten, taai-taai, of schuimpjes en cadeautjes krijgen. Een minder radicale straf was het krijgen van slag met de roede in plaats van cadeautjes.

Oorspronkelijk had Sint maar één knecht. Sinds 1950 zijn er steeds meer Pieten bij de intochten. Piet veranderde na 1970 in een kindvriendelijk personage dat geen schrik meer aanjaagt. Dat was tegelijk met een verandering in de opvatting van mensen hoe kinderen opgevoed horen te worden.

Waarom was Piet een zwarte knecht?

De eerste afbeeldingen van een knecht voor Sinterklaas komen uit 1850, in het prentenboek Sint Nikolaas en zijn knecht van onderwijzer Jan Schenkman. Hierin verscheen Sinterklaas voor het eerst met een bediende aan zijn zijde, een Indisch aandoende man in harem-broek en jasje.

In de tekeningen van de tweede editie in 1855 ziet de bediende eruit als een zestiende-eeuwse moorse page. De inspiratie daarvoor haalt Schenkman waarschijnlijk uit de Moorse pages die bedienden waren van de adel in die tijd. Deze Piet bleef hangen, en vormt een indirecte link tussen Zwarte Piet en het slavernijverleden van Nederland.

Vanaf het begin van de 21ste eeuw rezen er steeds meer bezwaren tegen het zwarte uiterlijk van Piet, vanwege de associaties met het slavernijverleden. In 2013 laaide de discussie hierover zover op dat er in Nederland een werkgroep in het leven werd geroepen die moest onderzoeken of de sinterklaastraditie inderdaad racistische elementen bevatte. In de daaropvolgende jaren is het uiterlijk van Zwarte Piet aangepast bij de intocht.

Waarom komt Sinterklaas uit Spanje?

Het is onduidelijk waarom Sinterklaas, volgens de Nederlandse traditie, uit Spanje komt. Algemeen wordt aangenomen dat de onderwijzer Jan Schenkman (1806-1863) de eerste was die Sinterklaas uit Spanje liet komen. Volgens hem was Sinterklaas de “Bisschop van Spanje”. Mogelijk kwam dit denkbeeld er vandaan dat Bari, waar de relieken lagen, een tijdlang in Spaanse handen is geweest. Of Schenkman vond Spanje gewoon een goede exotische plek, een rijk en machtig land dat tot de verbeelding sprak.

Het kan ook te maken hebben met feit dat St. Nicolaas de patroon van de zeelieden was. In de 17e eeuw was Holland beroemd om zijn scheepvaart. Misschien is door contact met Spaanse zeelieden deze mythe ontstaan. Dit zou ook kunnen verklaren waarom Sint Nicolaas pieten als hulp had, omdat de Moren Spanje gedurende enkele honderden jaren overheersten.

Wat doet Sinterklaas in Nederland?

Jan Schenkman introduceerde in het prentenboekje Sint Nikolaas en zijn knecht (1850) ook de (toen hypermoderne) stoomboot waarmee Sinterklaas naar Nederland kwam, de schimmel en zijn traditionele bisschopkledij. Nog altijd komt Sinterklaas een paar weken voor zijn feestdag op zijn stoomboot naar Nederland en België met al zijn pieten en de cadeautjes die ze in de loop van het jaar in Spanje klaargemaakt hebben. Deze gebeurtenis is te zien op de Nederlandse televisie.

Vanaf zijn aankomst in Nederland tot zijn feestdag mogen de kinderen hun schoen voor de open haard zetten. Tijdens de nacht bezoekt Sinterklaas alle huizen door op zijn schimmel over de daken te rijden en gaat zwarte piet door de schoorsteen de huizen binnen om kleine cadeautjes in de schoenen van de kinderen te stoppen. Soms leggen de kinderen stro, wortels en water bij de schoen voor het paard.

Op de vooravond van zijn feestdag bezoekt St. Nicolaas alle kinderen. Nadat hij op de deur geklopt heeft geeft hij ze een zak vol cadeautjes. Vroeg in de ochtend van 6 december, als hij iedereen bezocht heeft, vertrekt hij en gaat stilzwijgend terug naar Spanje, om volgend jaar weer terug te komen.

Zoek je een sinterklaascadeau? Bekijk het beste speelgoed van dit jaar

Scroll naar boven