Amatonormativiteit

Amatonormativiteit is het idee dat een romantische relatie belangrijker is dan andere relaties. Vaak wordt ervan uitgegaan dat iedereen een partner wil, en dat die relatie centraal moet staan in het leven. Wie geen relatie heeft, wordt dan gezien als incompleet of als uitzondering.

Het begrip komt uit de sociale filosofie en wordt vooral gebruikt in gesprekken over relaties, seksualiteit en identiteit. Mensen die single, aromantisch of polyamoreus zijn, herkennen zich vaak niet in deze norm. Ze krijgen te maken met vooroordelen of met vragen die voortkomen uit de gedachte dat romantische liefde altijd het einddoel is.

Amatonormativiteit zit diep in het dagelijks leven. In films, boeken en reclames draait het vaak om stellen. Ook bij feestdagen, woninghuur, belastingen en zorgregelingen wordt de partnerrelatie vaak als uitgangspunt genomen. Andere vormen van verbondenheid, zoals vriendschap, worden zelden erkend of beloond.

Niet iedereen die zonder partner leeft, ervaart dat als gemis. Sommigen kiezen bewust voor vriendschap, zorgnetwerken of sololeven. Toch krijgen ze vaak het idee dat ze ‘nog wel iemand zullen tegenkomen’. Zo blijft het romantische ideaal de norm, zelfs als die niet voor iedereen past.

De term is niet bedoeld als aanval op mensen met een partner. Het gaat erom dat andere vormen van leven ook serieus genomen mogen worden. Vriendschap is niet minder belangrijk dan liefde. En alleen leven is niet hetzelfde als eenzaam zijn.

Naima woont alleen. Niet tijdelijk, maar bewust. Ze werkt, leest veel, spreekt vaak af met vrienden. Soms kookt ze voor anderen, soms voor zichzelf. Het is geen fase. Het is hoe ze leeft, en dat bevalt.

Toch vragen mensen vaak of ze al iemand heeft ontmoet. Soms op werk, soms bij familie. Ze bedoelen het vriendelijk. Maar het voelt alsof wat ze heeft, nog niet telt. Alsof er pas echt iets begint als er een koppel ontstaat.

Een collega zei ooit: “Jij bent toch te leuk om alleen te zijn?” Naima antwoordde niet direct. Later dacht ze: misschien is dit gewoon precies wat bij me past. Een leven zonder partner.

Op een avond las ze een tekst waarin het woord amatonormativiteit werd uitgelegd. Het was een onbekend woord, maar alles wat erin stond kwam bekend voor. Het beschreef precies wat ze al lang had gemerkt. Dat relaties met één iemand vaak als het belangrijkste worden gezien, ook als andere vormen van verbondenheid sterker zijn.

25 herkenbare situaties waarin amatonormativiteit zichtbaar is

1. De arts vraagt naar je partner, niet naar je netwerk

In de zorg wordt bijna altijd gevraagd of je een partner hebt, alsof dat de belangrijkste persoon in je leven is. Vrienden, familieleden of andere naasten worden zelden genoemd, ook al kunnen die net zo goed of beter voor je zorgen. Amatonormativiteit maakt hier onzichtbaar wie er werkelijk belangrijk voor je zijn.

2. Collega’s verwachten romantische updates

Op werkborrels of tijdens koffiepauzes vragen mensen automatisch of je een relatie hebt. Als je antwoord nee is, krijg je vaak een verbaasde of bezorgde reactie. Alsof romantiek vanzelfsprekend hoort bij volwassenheid of geluk.

3. Liefde telt zwaarder dan prestaties

Een nieuwe relatie wordt sneller gevierd dan een promotie, een goedgekeurd project of een geslaagde verhuizing. Romantische ontwikkelingen krijgen meer aandacht dan persoonlijke doelen of professionele groei.

4. Feestjes zijn voor stellen

Bij uitnodigingen voor bruiloften, jubilea of vakanties staat vaak: “Partners welkom”. Voor vrienden, broers of zussen wordt die ruimte meestal niet geboden. Relaties buiten romantiek worden niet als even waardevol gezien.

5. “Je vindt vast nog wel iemand”

Zodra je zegt dat je geen partner hebt, gaan mensen ervan uit dat je daarnaar op zoek bent. Als dat niet zo is, snappen ze het vaak niet. Er wordt gedacht dat je nog moet genezen van iets of dat je ‘de ware’ nog niet bent tegengekomen.

6. Woon je samen? Dan zijn jullie vast een stel

Als je samenwoont met iemand, gaat de overheid er vaak vanuit dat je een koppel bent. Hierdoor krijg je minder huurtoeslag of andere voorzieningen. Je relatie wordt niet beoordeeld op wat die werkelijk is, maar op romantische aannames.

7. Romantiek is de standaard in films en series

Verhalen op televisie eindigen meestal met een romantisch koppel dat elkaar vindt. Andere eindes, zoals een sterke vriendschap of persoonlijke groei zonder partner, zijn zeldzaam. Dat geeft een eenzijdig beeld van geluk.

8. Vriendschap verdwijnt als iemand verliefd wordt

Mensen die een relatie krijgen, trekken zich soms terug uit hun vriendschappen. Het wordt als normaal gezien dat een romantische partner belangrijker is. Andere vormen van nabijheid verdwijnen daarmee naar de achtergrond.

9. Alleenstaande ouders hebben minder rechten

Ouderschapsverlof en andere regelingen zijn vaak gemaakt voor twee-oudergezinnen in een romantische relatie. Mensen die alleen kinderen opvoeden of dat samen met een vriend(in) doen, krijgen minder ondersteuning.

10. Familieleden blijven vragen naar je relatiestatus

Tijdens verjaardagen of feestdagen komt de vraag: “En, heb je al iemand gevonden?” Als je daar geen behoefte aan hebt, moet je je verdedigen. Dat maakt duidelijk hoe diep het idee zit dat een relatie een levensdoel is.

11. Koppels krijgen korting, vrienden niet

Hotels, vakanties, en arrangementen geven vaak kortingen aan stellen. Ga je met een vriend(in) of familielid, dan betaal je de volle prijs. Dat verschil maakt duidelijk wie er als ‘echt duo’ wordt gezien.

12. Alleen romantische huisgenoten tellen

Bij verzekeringen, abonnementen en contracten wordt gevraagd naar je partner, niet naar je huisgenoot, vriend of familielid. Wonen met iemand anders dan een geliefde levert zelden voordeel op.

13. Wie mag naar het ziekenhuis komen?

In ziekenhuizen staat de partner vaak als eerste op de lijst voor belangrijke informatie. Als je niemand hebt of juist kiest voor een ander contactpersoon, moet je daar moeite voor doen. De norm ligt bij romantiek.

14. Geen relatie? Dan moet er iets mis zijn

Mensen die bewust single zijn, krijgen vaak te horen dat ze iets missen of dat ze nog iets moeten verwerken. Die reacties maken het moeilijk om een andere levensvorm serieus te nemen.

15. Langdurig single zijn wordt gezien als probleem

Wie langere tijd zonder partner leeft, wordt vaak als ‘zielig’ of ‘onvolledig’ gezien. Er wordt weinig ruimte gegeven aan het idee dat je ook zonder relatie een rijk en stabiel leven kunt leiden.

16. Romantiek overheerst in populaire cultuur

In muziek, reclames, boeken en televisie draait het bijna altijd om romantische liefde. Andere vormen van verbondenheid krijgen zelden een hoofdrol. Dat versterkt het idee dat liefde altijd romantisch moet zijn.

17. Je hoort er pas bij met een partner

Op familiebijeenkomsten of bij grote diners zit je soms letterlijk aan een andere tafel als je geen partner hebt. De boodschap is duidelijk: je bent pas volwassen of ‘compleet’ als je met iemand bent.

18. Belangrijke vriendschappen tellen niet bij afscheid

Als een goede vriend ernstig ziek is of overlijdt, mag je er soms niet bij zijn. Ziekenhuizen of verzorgenden geven voorrang aan romantische partners of familie, ook als jij eigenlijk het dichtst bij die persoon stond.

19. Jubilea van stellen zijn groot nieuws

Stellen die 25 of 40 jaar samen zijn, krijgen een groot feest of zelfs een artikel in de krant. Maar vriendschappen of andere langdurige banden worden zelden publiek gevierd, ook al zijn ze net zo betekenisvol.

20. Er is verlof voor partners, niet voor vrienden

Wie voor een partner zorgt, krijgt vaak recht op verlof of steun. Maar als je intensief zorgt voor een vriend(in), huisgenoot of gekozen familie, krijg je meestal niets. De wet kijkt vooral naar romantische verbanden.

21. Geen behoefte aan een relatie? Dan ben je bang

Als je aangeeft geen relatie te willen, denken mensen dat je bang bent om gekwetst te worden of dat je bindingsangst hebt. De mogelijkheid dat je gewoon tevreden bent zoals het is, wordt zelden geaccepteerd.

22. Samenwonen met een vriend is ingewikkelder

Een hypotheek afsluiten of een huis kopen met een vriend of vriendin is vaak lastiger dan met een romantische partner. Banken en notarissen begrijpen zulke samenlevingsvormen minder goed.

23. “Je weet pas wat liefde is als je verliefd bent geweest”

Zulke uitspraken doen andere vormen van liefde tekort. Vriendschap, zorg en toewijding buiten romantiek worden hierdoor minder serieus genomen.

24. Belastingen zijn gericht op stellen

Fiscale voordelen, kortingen en regels zijn meestal gericht op getrouwde of samenwonende stellen. Andere vormen van samenleven worden genegeerd of zelfs financieel benadeeld.

25. Je neemt een ‘date’ mee om vragen te vermijden

Op bruiloften of diners voel je je soms verplicht om iemand mee te nemen, puur om geen vervelende vragen te krijgen. Het laat zien hoe sterk de verwachting is dat je niet alleen verschijnt.

Geschiedenis en oorsprong

De term amatonormativiteit werd geïntroduceerd door de Amerikaanse filosoof Elizabeth Brake. Ze ontwikkelde het begrip vanuit haar werk in de ethiek en politieke filosofie, waarbij ze kritisch keek naar hoe samenlevingen bepaalde levensvormen bevoordelen. Brake zag hoe wettelijke structuren, sociale normen en culturele overtuigingen het huwelijk en romantische relaties niet alleen aanmoedigden, maar vaak ook als vanzelfsprekend beschouwden. Dit bracht haar ertoe om een woord te zoeken dat de kern van deze norm blootlegt.

Brake’s inspiratie kwam deels voort uit haar persoonlijke ervaringen. Ze merkte dat haar keuzes om geen huwelijk na te streven of zich niet te richten op romantische verbondenheid, keer op keer als afwijkend werden gezien. Zowel binnen haar omgeving als in bredere maatschappelijke discussies kreeg ze de indruk dat romantiek als noodzakelijk werd beschouwd voor een waardevol leven. Het begrip amatonormativiteit ontstond dus uit de noodzaak om die maatschappelijke verwachting een naam te geven, zodat erover nagedacht en tegenin gegaan kon worden.

Het concept werd verder uitgewerkt in haar boek Minimizing Marriage, waarin Brake betoogt dat overheden en instellingen zich niet moeten richten op het bevoordelen van specifieke relatievormen, zoals het huwelijk. In plaats daarvan pleit ze voor relationele diversiteit en gelijkwaardigheid, ongeacht de aard van de relatie. Sindsdien is amatonormativiteit opgepakt binnen verschillende academische disciplines, maar ook binnen activistische en aromantische kringen. Het begrip helpt om structuren bloot te leggen die mensen uitsluiten op basis van romantische voorkeur of relatiekeuze.

Herkomst en betekenis

Het woord ‘amatonormativiteit’ komt van het Latijnse woord amatus, dat ‘geliefd’ betekent, en het woord ‘normativiteit’, dat gaat over regels of verwachtingen in de samenleving. De term lijkt op woorden zoals ‘heteronormativiteit’, die ook een dominante norm benoemen. In dit geval gaat het om de verwachting dat iedereen een romantische relatie zou moeten willen.

Er zijn andere woorden die met dit onderwerp te maken hebben. Zo betekent ‘amative’ iets als ‘vol liefde’, vooral op een romantische of seksuele manier. Ook het woord amor (liefde) komt uit het Latijn en is verwant. Verder is er ‘allonormativiteit’, dat verwijst naar het idee dat iedereen romantische of seksuele gevoelens heeft. En ‘compulsieve seksualiteit’ gaat over de druk om seksueel actief te zijn, zelfs als iemand dat niet wil of nodig vindt.

Een verwant begrip is ‘mononormativiteit’. Dat is de aanname dat één vaste partner in een monogame relatie beter is dan andere vormen, zoals open relaties of vriendschappen die net zo belangrijk kunnen zijn.

De invloed van amatonormativiteit

Elizabeth Brake beschrijft amatonormativiteit als de druk om te trouwen of om een romantische relatie te hebben. Veel mensen die geen behoefte hebben aan romantiek of liever alleen leven, worden niet serieus genomen of zelfs buitengesloten. Die sociale druk komt niet alleen van mensen om je heen, maar ook van wetten en regels die alleen romantische stellen beschermen.

Socioloog Bella DePaulo zegt dat alleenstaande mensen vaak worden gezien als mensen bij wie iets ontbreekt. Tegelijk blijven sommige mensen juist in slechte relaties, omdat ze bang zijn om alleen te zijn. Dat komt doordat we in een samenleving leven waarin met een partner zijn als beter wordt gezien dan alleen zijn.

In haar boek Minimizing Marriage legt Brake uit dat amatonormativiteit draait om het idee dat iedereen gelukkiger zou zijn met een vaste, romantische relatie. En dat iedereen daar ook naar op zoek is. Maar dat klopt niet voor iedereen. Veel mensen kiezen bewust voor andere vormen van verbondenheid, of willen helemaal geen partner. Deze term helpt om daar beter over te praten.

Hoe amatonormativiteit verschilt voor mannen en vrouwen

Amatonormativiteit raakt mensen niet op dezelfde manier. Vooroordelen verschillen sterk tussen mannen en vrouwen. Wie je bent, bepaalt welk oordeel je krijgt.

Vrouwen zonder partner worden vaak gezien als mislukt. Mensen denken dat ze iets fout doen of te kieskeurig zijn. Haar single-zijn wordt zelden als keuze erkend. Ze krijgt vragen, medelijden of tips, ook als ze daar niet om vraagt. Het idee blijft bestaan dat een vrouw pas ‘compleet’ is met een relatie.

Bij mannen ligt de nadruk juist op zelfstandigheid. Een alleenstaande man wordt minder snel veroordeeld. Hij wordt gezien als vrij of eigenwijs. Als hij wel een partner wil, maar die niet heeft, wordt daar weinig aandacht aan besteed. Er wordt verwacht dat hij sterk is en niets nodig heeft.

Deze oordelen werken benauwend. Vrouwen mogen geen rust vinden in hun alleen-zijn. Mannen mogen geen verlangen uitspreken naar verbondenheid. Beide rollen sluiten mensen op in verwachtingen die weinig ruimte geven.

De verschillen zie je terug in televisie, wetten en taal. In veel series is de vrijgezelle vrouw wanhopig of gek. De man is grappig of charmant. In formulieren wordt vaak gevraagd naar een ‘echtgenote’, alsof de man vanzelf de hoofdaanvrager is. Zelfs hulpverleners nemen vrouwen eerder emotioneel, en mannen eerder zakelijk.

Amatonormativiteit bevestigt bestaande rolpatronen. Het maakt vrouwen afhankelijk en mannen afstandelijk. Die scheiding beperkt iedereen, ook mensen die niet afwijken van de norm. Daarom is het belangrijk deze ongelijkheid te benoemen, en ruimte te maken voor andere vormen van leven.

Waarom amatonormativiteit blijft bestaan

Amatonormativiteit is geen toeval of klein misverstand. Het is een diepgeworteld patroon dat teruggaat tot culturele, religieuze en economische structuren die romantische relaties centraal stellen. Al eeuwenlang wordt het huwelijk gezien als de kern van het gezin, het fundament van de samenleving. Die gedachte leeft nog steeds door, ook al is de wereld veranderd.

In veel landen is het huwelijk lange tijd een wettelijke en economische overeenkomst geweest. Wie trouwde, kreeg toegang tot land, macht, geld, erfenissen of bescherming. Dat maakte romantische relaties belangrijk voor overleving. Liefde was lang niet het hoofddoel, maar uiteindelijk werd die economische verbinding verweven met het idee van persoonlijk geluk. Vandaag zien we nog steeds de resten van die koppeling tussen liefde, status en succes.

Amatonormativiteit leeft voort in wetten, onderwijs, media en zelfs in taal. Denk aan sprookjes waarin ‘en ze leefden nog lang en gelukkig’ altijd draait om een romantisch koppel. Denk aan het woord ‘vrijgezel’, dat vooral zegt wat je niet hebt. Of aan schoolboekjes die ‘gezin’ gelijkstellen aan twee ouders met kinderen, terwijl er vele andere vormen bestaan.

Ook sociale verwachtingen spelen een grote rol. Vragen als “Heb je al iemand gevonden?” klinken onschuldig, maar herhalen de norm. Op school, bij familie en op het werk wordt de gedachte meegegeven dat een romantische relatie een levensdoel is. Wie afwijkt, moet dat uitleggen. Wie meedoet, krijgt bevestiging.

Media versterken dit beeld voortdurend. Romantische verhaallijnen krijgen voorrang in films, series, liedjes en boeken. Alternatieve vormen van leven en liefde bestaan meestal alleen als bijzaak, grap of uitzondering. Daardoor lijkt het alsof romantiek universeel en vanzelfsprekend is.

Ten slotte speelt ook angst een rol. In een wereld die onzeker is, biedt het idee van één vaste partner een gevoel van controle. De romantische relatie wordt gepresenteerd als stabiele basis, als oplossing voor problemen als eenzaamheid, ouderdom of onzekerheid. Maar in werkelijkheid is het voor veel mensen juist de druk van dat model die spanning veroorzaakt.

Amatonormativiteit houdt zichzelf in stand doordat het zo normaal lijkt. Het erkennen van amatonormativiteit is daarom niet alleen belangrijk voor mensen die zich er niet in herkennen, maar ook voor wie denkt dat het vanzelf spreekt. Het maakt ruimte voor andere manieren van leven, die net zo waardevol zijn.

Bronnen

• Brianna Sharpe Why These Families Want To Queer Valentine’s Day. HuffPost Canada, 12 februari 2020 web.archive.org.
• BBC Do you feel under pressure to find The One? BBC Bitesize, 2020 bbc.co.uk.
• Lisa Bonos Bugging your friend to get into a relationship? How amatonormative of you. The Washington Post, 6 juli 2017 web.archive.org.
• Elizabeth Brake Amatonormativity. Blogpost op elizabethbrake.com, 29 augustus 2017 elizabethbrake.com.
• Drake Baer There’s a word for the assumption that everybody should be in a relationship. The Week, 31 maart 2017 web.archive.org.
• Merriam-Webster Definition of “amative”. Merriam-Webster Dictionary merriam-webster.com.
• Amanda L. Mollet & Brian Lackman Allonormativity and Compulsory Sexuality. In: Encyclopedia of Queer Studies in Education (Brill), 24 januari 2021 brill.com.
• Christian Klesse Marriage, Law and Polyamory: Rebutting Mononormativity with Sexual Orientation Discourse? Oñati Socio-legal Series, 2016 opo.iisj.net.
• Drake Baer There’s a Word for the Assumption That Everybody Should Be in a Relationship. The Cut, 8 maart 2017 thecut.com.
• Bella DePaulo Should Marriage Be Abolished, Minimized, or Left Alone? Psychology Today, 17 juli 2012 psychologytoday.com.
• Craig Wynne Why Is She Not Married? medium.com
• Jess Lloyd It’s Time to Ditch the Isolating Single Women Stereotypes. adweek.com
• Anita L. Vangelisti en John A. Daly Gender Differences in Standards for Romantic Relationships Researchgate