Wat is bruxisme?
Je kaak vastklemmen of tandenknarsen is een veel voorkomende onwillekeurige reactie op woede, angst, of stress. Tandenknarsen (of knarsetanden) is het maken van een kauwbeweging waarbij je tanden en kiezen tegen elkaar wrijven. Je kaak vastklemmen gebeurt wanneer je je tanden en kiezen op elkaar houdt en de spieren op elkaar klemt zonder de tanden heen en weer te bewegen. Onwillekeurig of onbewust tandenknarsen en -klemmen staat bekend als bruxisme.
Er zijn twee soorten bruxisme:
- Diurnaal bruxisme: tandenknarsen terwijl iemand wakker is.
- Nocturaal bruxisme: tandenknarsen tijdens de slaap.
Mensen met nocturaal of slaapbruxisme weten veel minder snel dat ze tandenknarsen. Door de kracht die tijdens episodes van slaapbruxisme wordt uitgeoefend, kan de aandoening ernstige problemen voor de tanden en de kaak opleveren en kan een behandeling nodig zijn om de gevolgen te verminderen.
Symptomen van bruxisme
- gevoelige, losse of gebroken tanden
- verhoogde slijtage van de tanden
- breuken in de tanden
- gebroken of losse vullingen
- beperkt vermogen om de mond te openen
- stijfheid en gevoeligheid in de kaakspieren
- pijn in het gezicht
- pijn en stijfheid in de kaak
- klikkende, knallende, of knarsende geluiden bij het bewegen van de kaak
- een doffe hoofdpijn
- gevoeligheid van de temporale spieren
- oorpijn
- slecht slapen
Je kan last van oorpijn hebben omdat het temporomandibulaire gewricht – het gewricht dat het openen en sluiten van de kaak mogelijk maakt – heel dicht bij het oor ligt.
Hoewel mensen met bruxisme tijdens de slaap vaak niet voelen dat ze hun tanden op elkaar klemmen of knarsen, kunnen mensen die in hun buurt slapen het geluid dat het veroorzaakt wel horen.
Wat veroorzaakt bruxisme?
Bruxisme heeft niet altijd één enkele of aanwijsbare oorzaak, maar er zijn een aantal factoren mee verbonden. Deze factoren variëren naargelang het soort bruxisme.
Primair bruxisme
Primair bruxisme ontstaat op zichzelf en is niet het gevolg van een andere aandoening. Enkele van de bekende factoren die er toe bijdragen zijn:
- Groeiende tanden: Bruxisme komt vaak voor bij jonge kinderen, meestal wanneer hun tanden groeien. Dit bruxisme lost meestal vanzelf op zonder blijvende schade te veroorzaken.
- Verkeerd uitgelijnd gebit: Bij sommige mensen kan bruxisme ontstaan doordat iemands beet niet goed uitgelijnd is of doordat hij tanden mist. Irritatie in de mond kan ook bijdragen tot knarsen of klemmen.
- Stress: Een van de belangrijkste oorzaken van bruxisme bij volwassenen is stress. Een onderzoek uit 2020 vond een significant verband tussen stress en bruxisme, maar er is meer onderzoek nodig om het verband te begrijpen.
- Roken, alcohol, en cafeïne: Een onderzoek uit 2016 verbond het gebruik van deze stoffen met bruxisme. Mensen die regelmatig rookten of alcohol dronken hadden ongeveer twee keer meer kans op bruxisme, mensen die meer dan 8 koppen koffie per dag dronken hadden 1,5 keer meer kans.
Secundair bruxisme
Secundair bruxisme treedt op als gevolg van een andere medische aandoening of omstandigheid, zoals:
- Psychische problemen: Angst en depressie worden in verband gebracht met bruxisme. Deze associatie kan gedeeltelijk te wijten zijn aan stress, die tot deze aandoeningen kan bijdragen.
- Neurologische aandoeningen: Aandoeningen zoals de ziekte van Huntington en de ziekte van Parkinson kunnen beweging tijdens de slaap veroorzaken, wat bruxisme tot gevolg kan hebben.
- Medicijnen: Bruxisme kan een bijwerking zijn van bepaalde medicijnen, waaronder sommige antidepressiva en antipsychotica. Een studie uit 2018 vond een verband tussen selectieve serotonine heropname remmers (SSRI’s) en bruxisme. Fluoxetine (Prozac) en sertraline (Zoloft) waren de meest gevonden boosdoeners.
- Slaapapneu: Slaapapneu is een aandoening waardoor de ademhaling tijdens de slaap steeds tijdelijk stopt. Door de slaap te verstoren kan slaapapneu tandenknarsen of -klemmen bevorderen.
Verwante drangtrekken
In veel opzichten is tandenknarsen een onbewust repeterend of obsessief gedrag dat lijkt op andere drangtrekken zoals:
- huidplukken of excoratiestoornis
- haren trekken of trichotillomanie
- nagelbijten of onychofagie
- duimzuigen
- neus pulken
- lipbijten
- uitgetrokken haren deels of helemaal opeten (trichofagie)
Wat zijn de langetermijneffecten van bruxisme?
Langdurige schade door bruxisme:
- gevoelige tanden door het afslijten van het glazuur
- tandvleesontsteking of -bloeding
- loszittende tanden en kiezen
- schade aan tandheelkundig werk, zoals kronen en vullingen
- afgeplatte of korte tanden en kiezen
- tandbreuken
- Temporomandibulaire dysfunctie (TMD), een syndroom, dat pijn, spanning en moeilijkheden bij het kauwen veroorzaakt
Diagnose
Een tandarts kan bruxisme vaststellen door een tandheelkundig onderzoek uit te voeren. Hij of zij kijkt naar:
- afgesleten tandglazuur
- afgeplatte, gebroken of afgebroken tanden
- losse of beschadigde kronen en vullingen
- vergrote kaakspieren
Tandslijtage kan ook het gevolg zijn van te krachtig poetsen, schurende bestanddelen in tandpasta, zure frisdranken en hard voedsel, maar een ervaren tandarts kan het verschil zien tussen de karakteristieke slijtagepatronen.
Behandeling
Verschillende behandelingen en strategieën kunnen helpen bij bruxisme:
Mondbeschermer of mondbitje
Tandenknarsen, of bruxisme, kan allerlei problemen veroorzaken, zoals hoofdpijn, kaakpijn, spierspanning, en gebroken tanden. Een gebitsbeschermer kan dit probleem voorkomen.
Een tandarts kan aanraden tijdens de slaap een mondbitje of mondbeschermer te dragen om de tanden tegen beschadiging te beschermen. Deze hulpmiddelen kunnen helpen door de druk over de kaak te egaliseren, een fysieke barrière tussen de tanden te vormen, en het geluid van tandenknarsen te verminderen.
Mondbeschermers voor bruxisme bestaan meestal uit flexibel rubber of plastic. Een tandarts kan er een op maat maken voor je gebit.
Mondbitjes zijn meestal van harder plastic gemaakt en passenprecies op je tanden. Sommige spalken passen over de boventanden, terwijl andere op de ondertanden passen. Afhankelijk van het ontwerp houdt het bitje de kaak in een meer ontspannen positie of vormt een barrière zodat het bitje, en niet de tanden, eventuele schade oplopen.
Medicatie
Het innemen van een niet-steroïdaal anti-inflammatoir geneesmiddel (NSAID), zoals ibuprofen, kan helpen de pijn te verlichten die met bruxisme gepaard gaan.
In sommige gevallen kan een arts ook het kortdurend gebruik van een medicijn aanraden om de spieren te ontspannen en de cyclus van tandenknarsen te stoppen. Deze aanpak geeft de kaakspieren de kans te rusten, wat de symptomen kan verminderen.
Als een medicijn als bijwerking bruxisme veroorzaakt kun je met een arts praten om over te schakelen op een alternatief. Je moet nooit met een medicijn stoppen of de dosering veranderen zonder eerst met een arts te overleggen.
Botox
In ernstige gevallen van bruxisme kunnen injecties met botulinum toxine, of Botox, de spieren die verantwoordelijk zijn voor slaapbruxisme verlammen om tandenknarsen te stoppen. Botox kan duur zijn en wordt niet vergoed, en er zijn regelmatige injecties nodig om het effect te behouden.
Biofeedback
Biofeedback is een soort therapie die iemand helpt zich bewust te worden van onwillekeurige lichaamsfuncties, zoals ademhaling of hartslag, en leert die te beheersen.
Er is niet veel onderzoek naar de effectiviteit van biofeedback voor de behandeling van bruxisme, maar een onderzoek uit 2018 vond wel enig bewijs dat een specifiek biofeedback hulpmiddel, contingente elektrische stimulatie genoemd, de symptomen verbeterde na enkele nachten gebruik.
Behandeling voor onderliggende aandoeningen
Als iemand met bruxisme ook last heeft van stress, angst, of depressie, kan hulp zoeken voor deze aandoeningen helpen bij het tandenknarsen. Sommige SSRI’s (antidepressiva) kunnen helaas ook bruxisme als bijwerking hebben.
Als je slaapapneu hebt kan een gesprek met een arts zorgen voor een diagnose en behandeling. Sommige mensen met slaapapneu hebben bijvoorbeeld baat bij het gebruik van een apparaat met continue positieve luchtwegdruk om slaapstoringen te voorkomen.
Preventie
Mensen met primair bruxisme kunnen de symptomen misschien verminderen of voorkomen door aan zelfzorg te doen. Ze kunnen bijvoorbeeld proberen:
- alcohol, tabak en cafeïne links laten liggen
- af te zien van kauwgom kauwen, want dat kan de slijtage vergroten of meer knarsen aanmoedigen
- iets warms op de kaak aan te brengen om pijn en spanning te verlichten
- stress verminderen en maatregelen nemen om onvermijdelijke stress te beheersen
- Steun zoeken, tijd maken voor ontspanning, en mindfulness oefeningen
- ademhalingsoefeningen, meditatie, yoga, of andere ontspanningstechnieken
Tenslotte
Bruxisme is een aandoening waarbij iemand onwillekeurig zijn tanden knarst of op elkaar klemt. Het kan voorkomen als iemand wakker is of slaapt, en veroorzaakt aangezichtspijn, stijve kaken, en hoofdpijn. Op lange termijn kan tandenknarsen de tanden, het tandvlees, of het kaakgewricht beschadigen.
Een tandarts kan bruxisme vaststellen tijdens een tandheelkundig onderzoek. De behandeling richt zich op het verminderen van schade aan de tanden via een mondbeschermer of mondbitje en het aanpakken van factoren die tot het bruxisme kunnen bijdragen.
Dit kan inhouden dat stress verminderd wordt, medicijnen veranderd worden, of geassocieerde aandoeningen, zoals slaapapneu, behandeld worden.
Bronnen
- Bertazzo-Silveira, E., et al. (2016). Association between sleep bruxism and alcohol, caffeine, tobacco, and drug abuse [Abstract].
https://jada.ada.org/article/S0002-8177(16)30541-4/fulltext - Causes. (n.d.).
https://www.ata.org/understanding-facts/causes - dos Santos Chemelo, V., et al. (2020). Is there association between stress and bruxism? A systematic review and meta-analysis.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7793806/ - Garrett, A. R., et al. (2018). SSRI-associated bruxism: A systematic review of published case reports.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5914744/ - Jokubauskas, L., et al. (2018). Efficacy of biofeedback therapy on sleep bruxism: A systematic review and meta-analysis [Abstract].
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/joor.12628 - Lal, S. J., & Weber, K. K. (2020). Bruxism management.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482466/ - Lobbezoo, F., et al. (2014). Bruxism and genetics: A review of the literature [Abstract].
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/joor.12177 - Sampaio, N. M., et al. (2018). Relationship between stress and sleep bruxism in children and their mothers: A case control study.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6361306/ - What is bruxism? (n.d.).
https://www.bruxism.org.uk/what-is-bruxism.php