Endometriose

Endometriose is een chronische aandoening waarbij weefsels die de baarmoeder bekleden buiten de baarmoederholte groeien. Deze aandoening kan leiden tot veel pijn en ernstig verminderde vruchtbaarheid.

In 2019 meldde een groep deskundige onderzoekers, patiënten en clinici dat ondanks dat endometriose vaak voorkomt en er een hoge emotionele en economische impact met endometriose gepaard gaan, het onderzoeksveld ondergefinancierd blijft en het ziektebeeld daardoor te weinig onderzocht wordt. (bron)

Dezelfde groep rapporteert dat deze factoren de ontwikkeling van belangrijke nieuwe diagnostische en behandelingsmogelijkheden vertragen. Ze beweren dat deze ongelijkheid deels optreedt door het stigma rond menstruatieproblemen en de normalisering van vrouwenpijn.

Symptomen van endometriose

Het meest voorkomende symptoom van endometriose is pijn. Dit ontstaat meestal wanneer de gezwellen die de aandoening kenmerken tijdens de menstruatie bloeden en opzwellen op eenzelfde manier als gewone baarmoederweefsels. Dit veroorzaakt vaak zeer pijnlijke, zware menstruaties die na verloop van tijd kunnen verergeren, en ook chronische pijn in de onderrug of het bekken.

Endometriose kan ook aanleiding geven tot:

• vlekken of bloedingen tussen de menstruaties
• pijn bij het naar de wc gaan of bij het vrijen
• opgeblazen gevoel
• misselijkheid
• constipatie
• diarree

Een formele diagnose van endometriose vereist een laparoscopische operatie, die onmiddellijk na de ingreep tot pijn en ongemak kan leiden.

Volgens een studie van Endometriosis UK zou ook ongeveer 62% van de vrouwen tussen 16-54 jaar behandeling uitstellen omdat ze denken dat hun symptomen niet ernstig of normaal zijn, of omdat ze denken dat artsen ze niet serieus zullen nemen. Velen stellen behandeling ook uit vanwege schaamte of verlegenheid.

Verminderde vruchtbaarheid of onvruchtbaarheid

Wie geen symptomen heeft verneemt vaak pas van haat endometriose wanneer ze niet in staat is zwanger te worden. Maar liefst 4 op de 10 vrouwen die last hebben van onvruchtbaarheid hebben endometriose. Bij velen wordt de diagnose pas formeel gesteld als ze 30 of 40 zijn, een diagnose die gemiddeld na 8 jaar wordt gegeven. (bron)

Endometriose en de gezwellen die kenmerkend zijn voor de aandoening kunnen onvruchtbaarheid veroorzaken (bron) door:

• de eicel- en zaadcelfunctie en -beweging, de bevruchting, de innesteling en de ontwikkeling van het embryo negatief te beïnvloeden
• het moeilijker te maken voor de eicel en de zaadcel om zich te verenigen door de vorm van de voortplantingsorganen of het bekken te veranderen
• problemen veroorzaken met de ontwikkeling van het baarmoederslijmvlies, waardoor de innesteling van eicellen bemoeilijkt wordt
• het blokkeren van de eileiders of het veroorzaken van met vloeistof gevulde cysten in de eierstokken, endometriomen genaamd, die de eierstokken kunnen doen scheuren of verdraaien, waardoor de bloedtoevoer naar de organen kan worden afgesneden en ze kunnen sterven (bron)
• het immuunsysteem een gezond embryo ten onrechte af laten breken

Oorzaken endometriose

Onderzoekers proberen nog steeds de oorzaak te ontdekken waarom endometriose optreedt. Volgens de Women’s Health Office ontstaat de ziekte wanneer weefsels die tijdens de menstruatie worden afgestoten naar andere delen van het lichaam gaan, zoals het bekken.

Endometriose-gezwellen kunnen ook ontstaan door verhoogde niveaus van hormonen en afweercellen, zoals prostaglandinen, cytokinen, en oestrogeen, en een verminderde reactie op het hormoon progesteron. (bron)

Endometriose komt ook in families voor en kan een genetische basis hebben. Er wordt echter gespeculeerd dat het ook te wijten kan zijn aan een probleem in het immuunsysteem, die de gezwellen die endometriose kenmerken niet vindt of vernietigt.

Endometriose komt vaker voor bij mensen met eierstok- of borstkanker. Het kan ook ontstaan wanneer artsen tijdens operaties per ongeluk endometriaal weefsel naar andere delen van het lichaam verplaatsen.

Verschillende factoren houden in sommige gevallen ook verband met het ontstaan van de aandoening. Deze omvatten:

• menstruaties die langer dan 1 week duren
• menstruatiecycli die 27 dagen of minder lang duren
• gezondheidsproblemen die de menstruatiestroom blokkeren
• geen kinderen gekregen hebben

Nieuwe inzichten

Onderzoekers blijven nieuwe redenen vinden om te verklaren waarom endometriose voorkomt en wat de ernst ervan beïnvloedt.

• Onderzoeken uit 2020 ontdekten dat mensen met endometriose bepaalde chemische modificaties in hun DNA hebben, terwijl mensen zonder de aandoening dat niet hebben. (bron)
  Deze verschillen hebben te maken met DNA methylering, een proces waarbij verbindingen van methylgroepen zich aan DNA binden, waardoor de genactiviteit kan veranderen. Deze methylveranderingen lijken te variëren op basis van de ernst van endometriose.
  In de toekomst zouden deze DNA modificaties gebruikt kunnen worden om endometriose te helpen diagnosticeren zonder operatie.
• Er zijn aanwijzingen dat omgevingsfactoren een rol kunnen spelen bij het ontstaan of de ernst van endometriose. Een zeer grote studie uit 2018 vond dat ernstig-chronisch seksueel en lichamelijk misbruik van verschillende soorten het risico op een formele diagnose van endometriose met 79% verhoogde. (bron)
• Onderzoek bij dieren toonde aan dat giftige stoffen in het milieu, zoals dioxine, het voortplantingssysteem, de hormoonwerking en het immuunsysteem kunnen beïnvloeden op een manier die het risico op het ontstaan van endometriose verhoogt. Onderzoekers hebben deze verbanden bij mensen echter nog niet bewezen. (bron)
• Verschillende studies bekeken het mogelijke verband onderzocht tussen endometriose en blootstelling aan giftige stoffen zoals polychloorbifenylen, bisfenol A, en ftalaatesters. Maar wetenschappers moeten meer studies uitvoeren om te bepalen of dit verband bestaat en hoe sterk het is. (bron)

Onderzoekers onderzoeken ook of andere gezondheidsaandoeningen op de een of andere manier met endometriose in verband kunnen worden gebracht, waaronder:

• fibromyalgie
• chronisch vermoeidheidssyndroom
• allergieën
• chemische overgevoeligheden
• astma

Bestaande behandelingen

Momenteel is er geen effectieve behandeling die endometriose geneest. In de meeste gevallen kunnen de symptomen echter verbeteren door het gebruik van medicijnen, een operatie, of beide.

Medicatie

• Pijnstillers zonder recept, zoals niet-steroïde ontstekingsremmers, kunnen helpen de pijn van endometriose te beheersen.
• Artsen schrijven vaak hormonale medicijnen voor om de symptomen van endometriose te helpen beheersen. Die nemen meestal de vorm aan van anticonceptiepillen, medicijnen die alleen progestageen bevatten, en medicijnen tegen gonadotropine-afgevend hormoon (GnRH). (bron)
• Veel hormonale medicijnen helpen endometriose te behandelen door overtollige weefselgroei en de vorming van nieuwe verklevingen te verminderen. Endometriose verklevingen zijn plaatsen waar door chronische ontsteking weefsels littekens vormen – ze komen het meest voor in het hele bekkengebied en rond de eierstokken, de baarmoeder en de blaas.
• GnRH medicijnen verhinderen ook de eisprong, de menstruatie en de gezwellen die kenmerkend zijn voor de aandoening.

Operatie

In ernstige gevallen, of wanneer hormonale medicijnen niet effectief genoeg zijn, kunnen artsen een operatie uitvoeren om de gezwellen die de aandoening kenmerken fysiek te verwijderen.

• Momenteel is het voor artsen heel moeilijk om bij laparoscopische ingrepen alle overtollige gezwellen te vinden en te verwijderen. Dit betekent dat de symptomen vaak terugkeren of nooit helemaal verdwijnen, terwijl vaak een extra operatie nodig is. Tot 80% van de vrouwen krijgt binnen 2 jaar na de operatie weer klachten. Na de operatie gaan velen ook weer aan de hormoonbehandelingen om hun conditie en symptomen op peil te houden.
• Als alle andere behandelingsmogelijkheden falen en de pijn ernstig is kunnen artsen een hysterectomie uitvoeren om de baarmoeder en eventueel de eierstokken te verwijderen.

Nadelen van de behandelopties

Geen van de huidige behandelingsmogelijkheden voor endometriose komt zonder grote nadelen of mogelijke risico’s.

Hormonale medicijnen kunnen leiden tot:

• verlies van botdichtheid
• hoofdpijn
• spijsverteringsproblemen
• angst
• depressie
• gewichtstoename

Een operatie brengt altijd gezondheidsrisico’s met zich mee, zoals littekenvorming, infectie, en overmatig bloeden. Daarom proberen onderzoekers voortdurend nieuwe behandelingen te bedenken.

Een ander groot probleem met de huidige behandelingen voor endometriose is dat ze meestal verhinderen dat iemand zwanger wordt of blijft. Dat betekent dat wie zwanger wil worden weinig behandelingsmogelijkheden heeft.

Toekomstige behandelingen

Voorvechters voor de gezondheid van vrouwen blijven de onderzoeksgemeenschap oproepen om ernstige kennishiaten op te vullen die de diagnose en behandeling van endometriose moeilijk maken.

Onderzoekers blijven zoeken naar manieren om endometriose eerder te diagnosticeren, de behandelingsmogelijkheden te verbeteren, en uiteindelijk het risico op ernstige complicaties te verminderen.

• Momenteel loopt een klinische studie om na te gaan of dichlooracetaat (DCA) een effectieve, niet-contraceptieve behandeling voor endometriose kan zijn. Artsen gebruiken DCA meestal om stofwisselingsstoornissen bij kinderen te helpen behandelen. (bron)
• Recent onderzoek heeft aangetoond dat mensen met endometriose vaak ook overtollig lactaat in hun bekken hebben. Het middel DCA lijkt de lactaatproductie te verlagen en de overlevingskans en groei van endometriose gezwellen te verminderen. De klinische proef loopt nog. (bron)
• Er is steeds meer bewijs dat cannabis of cannabinoïden endometriose kunnen helpen behandelen door onevenwichtigheden in het endocannabinoïde systeem (ECS), die endometriose symptomen kunnen veroorzaken, te herstellen. In het bijzonder lijkt cannabidiol samen te werken met het ECS om de productie van enzymen te verminderen die helpen ontstekingen te veroorzaken en cellen te verspreiden. (bron) In een studie uit 2020 zei 59% van de vrouwen die cannabis gebruikten voor zelfbehandeling van endometriose-symptomen dat ze in staat waren het gebruik van pijnmedicatie, vooral opioïden, helemaal te staken. (bron)
• Er wordt onderzoek gedaan naar medicijnen die speciaal gericht zijn op endometriotische weefsels, terwijl ze gezonde weefsels ongemoeid laten. Deze peptide-medicijnen zouden werken om defecte moleculaire processen die tot de groei van overtollige weefsels leiden, nauwkeurig af te stellen. Ze zouden ook helpen de vernietiging van weefsels die endometriose kenmerken te stimuleren. Peptiden zijn kleine reeksen aminozuren. (bron)
• Onderzoekers kijken naar geneesmiddelen die endometriose kunnen helpen behandelen door het niveau van macrofagen te veranderen of te verlagen. Macrofagen zijn immuuncellen waarvan is aangetoond dat ze de bloedtoevoer naar, de innervatie (zenuwgevoel) van, en de groei van endometriose gezwellen helpen bevorderen. (bron) In een studie uit 2019 konden onderzoekers het pijngedrag dat bij muizen met endometriose gezien werd omkeren door de macrofageniveaus uit te putten. (bron)
• Wetenschappers testen niet-invasieve (niet-chirurgische) therapieën om te zien of ze de symptomen van endometriose kunnen verminderen, in het bijzonder met fysiotherapie. In een studie uit 2021 verminderde regelmatige bekkenbodemfysiotherapie de pijn bij het vrijen, chronische bekkenpijn, en verbeterde de ontspanning van het bekken bij vrouwen met endometriose. (bron)
• Onderzoekers proberen uit te vinden of nanogeneeskunde net zo nuttig kan zijn voor de behandeling en diagnose van endometriose als ze is geweest voor kanker. (bron) Nanogeneeskunde gebruikt zeer, zeer kleine materialen, zoals nanodeeltjes of kunstmatige nanobots, om te helpen medicijnen of diagnostische beeldvormende middelen met onder andere kleurstoffen op specifieke plaatsen in het lichaam af te leveren.
  In Nederland vindt een proefklinische studie plaats om na te gaan of nanogeneeskunde, specifiek fluorescentie-beeldvorming, artsen kan helpen overtollige weefsels beter zichtbaar te maken. Bij fluorescentie-beeldvorming worden injecteerbare fluorescerende kleurstoffen gebruikt die inwendige structuren helpen oplichten, waardoor ze beter te zien zijn. (bron)
• In een studie uit 2020 gebruikten onderzoekers nanodeeltjes verpakt met een kleurstof die een fluorescerend signaal en celvernietigende warmte kan opwekken bij blootstelling aan nabij-infrarood licht om abnormale endometriose-gezwellen bij muizen te identificeren en vervolgens te vernietigen. (bron)