Google op narcisme en je zult honderdduizenden zoekresultaten vinden. Het tegenovergestelde van narcisme, “echoïsme,” (niet te verwarren met egoïsme) is relatief nieuw. Het is een term die Dr. Craig Malkin in zijn boek Rethinking Narcissism (2015) heeft geïntroduceerd naar aanleiding van zijn onderzoek, waarin hij het spectrum beschrijft van volledige opofferingsgezindheid en onbaatzuchtigheid aan de ene kant tot volledige arrogantie en grootsheid aan de andere kant.
De honderdduizenden zoekresultaten in Google zullen wat anders vertellen, maar het narcisme-spectrum van Malkin gaat er niet van uit dat het goed is om géén narcist te zijn. Het is niet eens goed om in balans te zijn en in het midden te zitten. Een gezond zelfbeeld bevindt zich namelijk aan de narcistische kant van het midden.
Wat is narcisme?
Narcisme is in de psychiatrie een menselijke eigenschap, dus als we het in dit artikel over narcisme hebben gaat het over de eigenschap, als we het over ‘een narcist’ hebben gaat het over iemand die hoog scoort op die eigenschap. Op de narcistische persoonlijkheidsstoornis gaan we niet in, dat is iets waar alleen een psychiater iets over kan zeggen.
Denk aan narcisme als een alomtegenwoordige universele menselijke neiging, de drang om ons op de een of andere manier te onderscheiden van de rest van de 7 miljard mensen op de planeet. Gezond narcisme kan zo simpel zijn als het verlangen om ons speciaal te voelen voor iemand van wie we houden. Idealiter denken we als mens dat we net wat specialer zijn dan anderen, waardoor we geen last hebben van een laag zelfbeeld en genoeg ruimte hebben om warm en liefdevol naar anderen te zijn.
De grandioze, zelfopgeblazen en empathieloze Narcissus, staat aan het ene eind van Malkin’s spectrum. Ongezond narcisme omschrijft hij als het moment dat mensen verslaafd zijn aan zich speciaal voelen. Wanneer mensen, in plaats van zich te richten op liefde en relaties, in plaats van zich open te stellen voor iemand die dicht bij hen staat en te zeggen: “Ik ben bang, ik ben verdrietig, ik ben eenzaam,” afhankelijk zijn geworden van zich speciaal te voelen.
De krachteloze, stemloze Echo staat aan de andere kant van het spectrum. De echoïsten missen het gezonde narcisme dat nodig is om in zichzelf te geloven. Ze zijn vaak angstig en depressief. Ze zijn bang om een last te zijn. Ze bekritiseren zichzelf omdat ze te hulpbehoevend zijn. Ze geven zichzelf de schuld voor problemen die misgaan in relaties.
Lees ook: codependentie: de opofferende partner zijn is ook een ziektebeeld
Echo en Narcissus
De wetenschapper Malkin haalt de term echoïst uit dezelfde mythe als die van Narcissus: Een nimf genaamd Echo wordt door de godin Hera gestraft en vervloekt. Ze kan alleen de woorden van een ander herhalen. De mooie Narcissus wordt het eeuwige leven gegund zolang hij geen glimp van zichzelf opvangt. Hij breekt overal harten. Het lot is wreed: Echo wordt verliefd op Narcissus. Hij ziet zijn spiegelbeeld, wordt bezeten door zijn eigen mooie gezicht en sterft. Na zijn dood wordt hij een bloem. De afgewezen Echo wordt een echo.
- Wat is Echoïsme?
Echoïsten zijn bang om een last te worden, voelen zich onzeker onder aandacht, vooral lof, en zijn het eens met uitspraken als: “als mensen mij mijn voorkeur vragen, weet ik het antwoord vaak niet”. Net als hun mythische naamgenoot worstelen echoïsten met hun eigen stem.
Echoïsme is een eigenschap die de wetenschappers Malkin en collega’s meten met een vragenlijst. Zoals alle eigenschappen bestaat het in meer of mindere mate bij iedereen. Mensen die bovengemiddeld scoren op echoïsme kwalificeren als echoïsten, en hun kenmerkende eigenschap is hun absolute angst om op welke manier dan ook over te komen alsof ze zichzelf als speciaal zien. - Kan echoïsme bestaan zonder narcisme?
Echoïsme bestaat volgens Malkin ongeacht met wie mensen hun tijd doorbrengen. Maar mensen die hoog scoren op echoïsme worden vaak aangetrokken tot mensen die hoog scoren op narcisme, juist omdat ze zo bang zijn om anderen te belasten of “behoeftig” te lijken. Iemand die graag alle ruimte inneemt, zoals narcisten dat vaak doen, is voor hen een verademing. Wanneer iemand die hoog scoort op narcisme hen misbruikt, geven echoïsten zichzelf vaak de schuld (“ik verwacht te veel”; “ik ben te gevoelig”; “ik had niet terug moeten gaan”). Niemand verdient het om misbruikt te worden, of ze nu in een relatie blijven of niet, want misbruik is voor 100 procent de verantwoordelijkheid van de dader. Maar echoïsten kunnen zichzelf schade toebrengen door lang te blijven in verkeerde relaties, omdat ze zich verantwoordelijk voelen voor hun mishandeling.
- Zijn sommige mensen meer geneigd om extreme echoïsten te worden?
Echoïsten lijken geboren te worden met meer emotionele gevoeligheid dan anderen – ze voelen diep – en wanneer dat temperament wordt blootgesteld aan een ouder die hen beschaamd of straft omdat ze behoeften hebben, zijn ze geneigd om hoog echoïstisch op te groeien. Ze zijn niet alleen bang om te zeggen wat ze nodig hebben of willen, ze weten niet eens wat dat is. Dit is typerend voor extreme echoïstisten – ze zijn zo bang dat uiten van hun behoeften hun liefde kost, dat ze het contact met hun eigen verlangens verliezen.
- Zijn echoïsten niet gewoon passieve mensen?
Echoïsten worden niet bepaald door passiviteit. Mildere echoïsten zijn heel actief in het nastreven van wat anderen nodig hebben. Denk aan de vriend die er graag voor je is, met aandacht naar je luistert, maar waarvan je na gesprekken maar weinig kennis van hun innerlijke leven hebt. Dat is geen toeval. Echoïsten kunnen geweldige luisteraars zijn, maar ze kunnen zich moeilijk open te stellen voor anderen, want hun angst om een last te worden blokkeert vaak hun vermogen om te delen.
- Zijn echoïsten niet gewoon introverte mensen?
Introversie is matig gecorreleerd met echoïsme, maar niet alle echoïsten zijn introvert, dus dat is niet hun overkoepelende kenmerk. Er zijn veel introverte mensen die rustige en reflectieve leiders zijn, en die soms zelfs van de spotlight genieten. En de echoïsten bleken juist de meest hartelijke of sociaalgedreven mensen, wat niet correspondeert met introversie.
- Wat zijn de typische problemen van extreem echoïsme?
Echoïsten voelen zich nooit of zelden speciaal en ze lijden eronder. Voor veel mensen kan dat verrassend zijn. Het is makkelijk om te klagen over iemand die alle aandacht naar zich toetrekt, maar het is alsof we mensen die voor lof of hulp terugdeinzen gewoon accepteren als bescheiden of onafhankelijk. Uit het onderzoek van Malkin blijkt dat het gevoel een beetje speciaal te zijn mensen helpt om om te kunnen gaan met falen, groots kan laten dromen en misschien zelfs helpen langer te leven. De afwezigheid van een beetje narcisme kan dus een groot probleem zijn.
Als kind had Malkin moeite om zijn prestaties te vieren. Hij zei dat de test makkelijk was, de leraar hem leuk vond, dat het niet aan zijn eigen prestatie lag. Maar als iemand hem pijn deed gaf ik hij zichzelf er de schuld van. Dat is ongezond echoïsme. - Is echoïsme een stoornis?
Echoïsme is een eigenschap, geen stoornis. Je kunt het het best beschouwen als een overlevingsstrategie: “Als ik veilig en geliefd wil zijn, moet ik ervoor zorgen dat ik zo weinig mogelijk van mensen vraag (en zoveel mogelijk geef). Echoïsten leren als ze opgroeien dat ze zich niet tot andere mensen kunnen wenden als ze verdrietig, bang of eenzaam zijn en er niet op kunnen vertrouwen dat die mensen hen troosten. Dus verbergen ze hun behoeften, in de hoop dat ze geaccepteerd en bemind zullen worden omdat ze zo weinig eisen.
- Worden echoïsten wel eens boos?
Echoïsten zijn gewoon mensen. Ze willen vooral voorkomen dat ze zich tot last voelen. Dus ze kunnen zeker boos worden, bijvoorbeeld als je ze op hun verjaardag een surprisefeestje geeft, of langskomt als ze ziek zijn. Sommige echoïsten zijn zo bang tot last te zijn dat ze zich isoleren van anderen en extreem onafhankelijk zijn.
- Wat voor soort opvoeding leidt tot echoïsme?
Een ouder die in tranen of woede uitbarst als je iets doet wat hem of haar niet bevalt, kan leiden tot echoïsme. Wanneer temperamentvolle kinderen worden gestraft omdat ze speciale aandacht willen, zijn ze geneigd om echoïsten te worden. Meestal zijn het narcistische ouders die hun kinderen in deze richting duwen.
Maar ook echoïstische ouders kunnen de angst doorgeven, door slecht te reageren als hun kind speciale aandacht vraagt, zoals bijzondere kleren willen, een iphone, dromen van een held zijn of beroemd worden, om meer vragen in plaats van timide zijn. Deze kinderen groeien dan op met een schaamte voor hun natuurlijke trots, hun gezonde narcisme.
De relatie van Narcissus en Echo
Zoals eerder gezegd worden mensen die hoog scoren op echoïsme vaak aangetrokken tot mensen die hoog scoren op narcisme. En andersom: narcisten zijn extreem blij om alle ruimte in te nemen die een echoïst laat liggen. Dat betekent niet dat die relaties altijd gedoemd zijn te mislukken, maar het kan alleen werken als beide partners bereid zijn om van de relatie te leren.
In gezonde relaties kunnen we onze behoeften uiten, delen wanneer we ons eenzaam voelen, vragen om troost wanneer dat nodig is, en vertellen wat ons dwars zit zonder ons zorgen te maken dat we een last zijn. In gezonde relaties kunnen we er zeker van zijn dat we er mogen zijn, ook als we die dag niet speciaal zijn maar gewoon. We kunnen leren dat we niet altijd hoeven te stralen.
Wanneer we ‘verkeerd’ zitten in het narcisme/echoïsme-spectrum, hebben we een verstoord zelfbeeld, dat voortkomt uit een verstoorde hechting. Het probleem zit hem in verkeerde relaties uit het verleden. De oplossing ligt daarom juist in gezonde relaties aangaan, of de relatie die je hebt gezond maken.
Test jezelf
Denk je dat je een echoïst bent? Of maak je je zorgen of je niet te veel ongezond narcisme hebt?
Doe de Malkin-test
Lees meer
Lees ook: codependentie: de opofferende partner zijn is ook een ziektebeeld