Het backfire-effect: Waarom feiten ons niet altijd van gedachten doen veranderen

In een volstrekt rationele wereld zouden mensen die bewijs krijgen dat hun overtuigingen niet kloppen dit bewijs evalueren en vervolgens hun overtuigingen daarop aanpassen. In werkelijkheid is dit echter zelden het geval.

Wanneer mensen op bewijs stuiten dat tegenstrijdig is met hun overtuigingen wijzen zij dit bewijs vaak af en hangen vervolgens nog sterker aan hun oorspronkelijke standpunt. Dit fenomeen ontstaat vanuit een cognitieve vooringenomenheid die bekend staat als het backfire-effect (terugslageffect). In een studie van Byhan & Reifler (2010) is dit effect voor het eerst gedemonstreerd. (bron).

Denkfout:
Bewijs voor het tegendeel
maakt mijn oorspronkelijke standpunt
méér valide

Lees meer over denkfouten in cognitieve bias

Het backfire-effect is niet alleen belangrijk om te begrijpen omdat het je vermogen om de mening van anderen te veranderen beïnvloedt. Het backfire-effect heeft ook invloed op jouw vermogen om zelf rationeel informatie te verwerken.

Het backfire-effect zorgt ervoor dat je nooit een online discussie kunt winnen. Hoeveel je feiten je ook tevoorschijn tovert, je tegenstander wordt alleen maar zekerder van zijn gelijk. En hoe harder iemand tegen je in gaat, hoe harder je terugvecht. Het backfire-effect duwt jullie beiden dieper in jullie oorspronkelijke overtuiging.

You Are Not So Smart — The Backfire Effect

Let op: Het bestaan van het backfire-effect is in recente studies niet opnieuw bewezen. Zie kritiek op het backfire-effect.

Wat is het backfire-effect?

Het backfire-effect of terugslageffect is een effect in je brein dat ervoor zorgt dat je bij een confrontatie met feiten die tegen een diepgeworteld geloof in gaan ervoor kiest om de feiten naast je neer te leggen en nog dieper te geloven. Dit betekent dat het niet alleen ineffectief is om mensen van hun standpunt af te brengen door ze bewijs te geven van een denkfout, maar dat bewijs leveren er zelfs voor kan zorgen dat mensen nog meer met hun hakken in het zand gaan staan.

Het backfire-effect is een subtype van confirmation bias, een cognitieve vooringenomenheid die ervoor zorgt dat mensen informatie verwerpen die in tegenspraak is met hun overtuigingen, of zorgt dat ze informatie interpreteren op een manier die deze overtuigingen bevestigt.

Voorbeelden van het backfire-effect

Het backfire-effect is waargenomen in een aantal wetenschappelijke studies, waarin verschillende scenario’s zijn onderzocht:

• Een studie naar de politieke gezindheid van potentiële kiezers toonde aan dat het geven van negatieve informatie over de politieke kandidaat naar voorkeur er vaak toe leidt dat mensen hun steun voor die kandidaat vergroten. (bron)
• Een studie die misvattingen over politiek-geladen onderwerpen onderzocht toonde aan dat het geven van nauwkeurige informatie over deze onderwerpen waarin de nieuwe informatie in tegenspraak is met hun bestaande overtuigingen mensen vaak sterker doet geloven in hun oorspronkelijke misvatting. (bron)
• Een studie die de intentie van ouders om hun kinderen te vaccineren onderzocht concludeerde dat het geven van informatie waaruit blijkt waarom het vaccineren van hun kind het beste is aan ouders die tegen vaccinatie zijn hen soms meer doet geloven in een verband tussen vaccinatie en autisme. (bron)
• Een studie die keek naar vaccinatie bij griep wees uit dat het geven van informatie over de veiligheid aan mensen die denken dat het vaccin onveilig is vaak resulteerde in een verminderde intentie om te vaccineren. (bron)

Waar komt het backfire-effect vandaan?

Het backfire-effect is een gevolg van het proces dat mensen doormaken als ze informatie tegenkomen die in strijd is met hun bestaande overtuigingen.

Als iemand informatie tegenkomt die suggereert dat zijn of haar huidige overtuigingen op de een of andere manier verkeerd zijn, voelt hij of zij zich bedreigd. Dat roept een verscheidenheid aan heftige negatieve emoties op. Dit is vooral het geval wanneer de overtuigingen in kwestie een core belief of diepgewortelde overtuiging is die deel uitmaakt van de identiteit of ideologie van deze persoon.

Deze heftige emoties hebben een negatieve invloed op het vermogen om corrigerende informatie te accepteren. Daarom proberen ze deze informatie te falsificeren of af te wijzen. Om de impact van deze negatieve emotie te verminderen zoekt het brein een manier om de impact van het tegensprekende bewijs te verkleinen: de bron betwisten, tegenargumenten ontwikkelen, de oorspronkelijke houding bevestigen of selectief de nieuwe informatie ontwijken.

Om dit te kunnen doen haalt iemand al zijn bestaande kennis, ideeën en argumenten in zijn eigen brein naar boven. Zo sterk denken aan al hun beschikbare kennis en geloof kan mensen in sommige gevallen ertoe zetten nog sterker te geloven in de overtuiging die zojuist is weerlegt.

Ook kunnen mensen tijdens een debat of verdediging van dit onderwerp meer argumenten vinden om hun standpunt te onderbouwen. Dit kan hen vervolgens doen geloven dat er meer bewijs is ter ondersteuning van hun standpunt dan voordat ze het ongewenste bewijs kregen, wat er ook toe kan leiden dat ze hun oorspronkelijke standpunt sterker ondersteunen dan voordat er bewijs tegen hun core belief geleverd werd.

Hoe ga je het backfire-effect bij iemand anders tegen?

• Maak mensen bewust van het bestaan van dit backfire-effect of deze vertekening
  In sommige gevallen kan het zich bewust zijn van een cognitieve vooringenomenheid de impact ervan verminderen.
• Gebruik eenvoudigere verklaringen
  Als iemand een ingewikkelde wetenschappelijke verklaring voor een bepaald fenomeen krijgt voorgelegd kan het gebeuren dat hij of zij die verklaring verwerpt. Dat kan het bestaande geloof in een eenvoudigere maar onjuiste mythe versterken (het overkill-backfire-effect). Probeer het dus simpel te houden.
• Verander de manier waarop je informatie presenteert
  Geef de nieuwe informatie op een niet-confronterende manier, waardoor mensen de nieuwe feiten kunnen internaliseren en zelf tot een nieuwe conclusie komen. Vergeet niet dat het aanvallen van de andere persoon voor het hebben van de ‘verkeerde’ mening hen in een positie plaatst waarin ze niet bereid zijn om nieuw bewijs te accepteren.

Hoe ga je het backfire-effect bij jezelf tegen?

• Wees je ervan bewust dat dit effect ook bij jou optreedt
  Niet alleen anderen gaan instinctief in de verdediging, zelf doe je dat ook. Let op hoe je reageert op informatie die in tegenstrijd is met je overtuigingen en probeer die niet direct naast je neer te leggen of er fouten in te vinden.
• Bekijk eerst rationeel
  Zoek een modus waarin je informatie eerst rationeel verwerkt en dan pas intuïtief reageert.
• Als je een sterke reactie voelt, let extra op de waarde van het argument
  Laat een instinctieve reactie bij je binnendringen en besluit dan nog eens goed naar het bewijs te kijken. Beoordeel de informatie op zijn intrinsieke waarde, zonder deze te vergelijken met je eigen theorieën.

Speelt het backfire-effect in alle situaties een rol?

Er zijn variaties in wanneer en in hoever mensen beïnvloed worden door het backfire-effect. Er zijn situaties waarin mensen geen backfire-effect ervaren wanneer ze informatie krijgen die in tegenspraak is met hun overtuigingen (bron).

Deze variabiliteit is echter moeilijk te voorspellen, dus het beter om aan te nemen dat het backfire-effect een rol speelt in het denkproces van andere mensen én in je eigen denkproces. Zo kun je het best denkfouten opsporen of mensen overtuigen.

Kritiek op het backfire-effect

Nieuwe studies in de afgelopen jaren hebben de resultaten van het backfire-effect niet kunnen repliceren, in ieder geval niet als een significant vaak voorkomend fenomeen.

In 2012 voerden Nyhan en Reifler samen met Peter Ubel een grotere studie uit (900 deelnemers). Ze testten een valse bewering van Sarah Palin, en vonden alleen backfire-effect bij haar aanhangers met veel politieke kennis. Andere studies hebben alleen voor gedragsbedoelingen bewijzen van terugslag gevonden, niet voor specifieke beweringen.

Een studie uit 2018 van Thomas Wood en Ethan Porter, waaraan meer dan 10.000 mensen deelnamen, concludeerde dat fact-checking leidt tot een meer feitelijke houding, en dat het moeilijk is om een backfire-effect te vinden. Complexere beweringen verminderden echter het effect van de ontkrachting bij conservatieve ondervraagden. In een vervolgonderzoek uit 2021 naar factchecking van Wood en Porter is het backfire-effect ook niet waargenomen. (bron)

Hoewel deze onderzoeken suggereren dat backfire-effecten niet de norm zijn, is er meer onderzoek naar het backfire-effect nodig om de theorie te valideren of te weerleggen.

Meer over het backfire-effect

Lees deze strip van the oatmeal