Hoewel iedereen maar wat graag gelooft dat hij of zij rationeel en logisch denkt is ieder van ons voortdurend onder de invloed van denkfouten die onze overtuigingen en beslissingen beïnvloeden.
Deze denkfouten zijn niet perse slecht. We kunnen niet alle informatie om ons heen verwerken, daarom moeten we onze toevlucht nemen tot mentale sluipwegen om snel en effectief beslissingen te nemen. Maar dat betekent dat er voldoende ruimte is voor vooroordelen om onze beslissingen te beïnvloeden.
Cognitieve bias of cognitief vooroordeel
In 1972 introduceerde Kahneman samen met zijn collega Amos Tversky de term ‘cognitive bias’ voor een complex vooroordeel waar we mee te maken hebben als we denken een rationele beslissing te maken, terwijl het in werkelijkheid een intuïtief besluit is.
Soms zijn deze cognitieve vooroordelen vrij duidelijk, en het kan zelfs zo zijn dat je deze denkfouten bij jezelf herkent. Andere zijn zo subtiel dat ze bijna onmogelijk op te merken zijn.
Een cognitieve bias, cognitieve vervorming, cognitieve fout of cognitieve vertekening is een vooringenomen besluit of bevooroordeling in je oordeelsvorming. Cognitieve biases worden bestudeerd in psychologie en gedragseconomie.
Dit zijn enkele, maar zeker niet alle, verschillende cognitieve vooroordelen die een sterke invloed hebben op hoe je denkt, hoe je je voelt en hoe je je gedraagt.
Actor / observer bias
Denkfout:
Wat mij gebeurt is buiten mijn macht, wat een ander gebeurt is hun eigen schuld
Korte uitleg:
Je beoordeelt jezelf anders dan anderen: als het over jezelf gaat ben je slachtoffer van omstandigheden, als het over anderen gaat is het aan hun zelf te wijten.
Meer informatie:
Lees meer over actor / observer bias
Agent detection bias
Denkfout:
Iets intelligents steekt zijn neus in mijn zaken
Korte uitleg:
Agent detection bias of vertegenwoordigerdetectie is de neiging om de doelgerichte tussenkomst van een intelligente agent te veronderstellen.
Meer informatie:
Lees meer over agent detection bias
Anchoring bias (referentie-effect)
Denkfout:
De eerste inschatting is het juiste referentiekader
Korte uitleg:
Anchoring bias betekent dat je overmatig wordt beïnvloed door het eerste stukje informatie dat je krijgt.
Meer informatie:
Lees meer over anchoring bias
Availability heuristic
Denkfout:
Iets dat ik me kan herinneren is waarschijnlijker dan andere mogelijkheden
Korte uitleg:
Je hecht meer waarde aan gebeurtenissen die je je herinnert en hebt de neiging om de waarschijnlijkheid en de kans dat soortgelijke dingen in de toekomst gebeuren te overschatten.
Meer informatie:
Lees meer over beschikbaarheidsheuristiek
Backfire-effect
Denkfout:
Bewijs voor het tegendeel maakt mijn oorspronkelijke standpunt meer valide
Korte uitleg:
Dit is de confirmation bias on speed: niet alleen weerleg je feiten die niet stroken met je wereldbeeld, deze feiten doen je soms zelfs nog sterker geloven in het tegendeel.
Meer informatie:
Lees meer over het backfire-effect
Bandwagon-effect
Denkfout:
Iedereen doet het, dus moet ik het ook doen
Korte uitleg:
Het bandwagoneffect verwijst naar de neiging die mensen hebben om een bepaald gedrag, een bepaalde stijl of een bepaalde houding aan te nemen omdat iedereen het doet.
Meer informatie:
Lees meer over het bandwagon-effect
Blindspot bias
Denkfout:
Ik ben minder gevoelig voor denkfouten dan anderen
Korte uitleg:
Wanneer je deze lijst van denkfouten leest denk je waarschijnlijk dat je je bewuster bent van je eigen vooroordelen dan anderen. Denken dat jijzelf wel rationeel denkt ondanks het bewijs van irrationaliteit bij anderen staat bekend als blindspot bias.
Meer informatie:
Lees meer over blindspot bias
Choice-supportive bias
Denkfout:
De keuze die ik heb gemaakt was de beste
Korte uitleg:
Een choice-supporting bias zorgt ervoor dat als je je een beslissing uit het verleden herinnert de omstandigheden zo worden vervormd dat dit de beste beslissing was.
Meer informatie:
Lees meer over de choice-supportive bias
Clustering illusion
Denkfout:
Er is een patroon in alles
Korte uitleg:
Een clustering illusion is het vinden van patronen in willekeurige informatie, ook wanneer er geen patroon bestaat.
Meer informatie:
Lees meer over clustering illusion
Confirmation bias
Denkfout:
Alleen informatie die klopt met mijn overtuigingen is waar
Korte uitleg:
Om grip te houden op je eigen realiteit en om je wereldbeeld te presenteren als samenhangend verhaal is je brein altijd bezig om te zoeken naar feiten die stroken met wat je gelooft.
Meer informatie:
Lees meer over confirmation bias
Conformity bias
Denkfout:
Mijn ethische keuzes hangen af van die van anderen
Korte uitleg:
De conformity bias is de neiging van mensen om zich te gedragen als de mensen om hen heen. Mensen lijken zich meer op hun gemak te voelen bij het nabootsen van anderen, zelfs als het gaat om ethische kwesties.
Meer informatie:
Lees meer over de conformity bias
Conversatism bias
Denkfout:
Ik geef de voorkeur aan iets waarmee ik vertrouwd ben
Korte uitleg:
Wanneer je mening eenmaal is gevormd ben je trager in het ondernemen van actie op nieuwe informatie dan je rationeel gezien zou moeten zijn.
Egocentric bias
Denkfout:
Ik ben het centrum van de wereld
Korte uitleg:
De egocentric bias of egocentrische vooringenomenheid is de neiging om te veel te vertrouwen op je eigen perspectief of de neiging om de waarde van je eigen bijdrage te overschatten.
False-consensus effect
Denkfout:
Mijn waarden en overtuigingen zijn representatief voor die van de rest van de wereld
Korte uitleg:
Het valse-concensuseffect zorgt ervoor dat mensen hun eigen gedragskeuzes en oordelen als relatief gewoon en passend bij de bestaande omstandigheden zien. Ze gaan ervan uit dat anderen dezelfde persoonlijke kwaliteiten, kenmerken, overtuigingen en handelingen hebben.
Halo-effect
Denkfout:
Iemand die knap is, is ook intelligent en interessant
Korte uitleg:
Het halo-effect zorgt dat je oordeel over één eigenschap van een persoon resulteert in een vooroordeel over andere eigenschappen. Dat kan positief maar ook negatief zijn.
Hindsight bias
Denkfout:
Ik had de uitkomst kunnen voorspellen
Korte uitleg:
Dingen lijken meer voor de hand liggend en voorspelbaar nadat ze gebeurd zijn. In experimenten herinneren mensen zich vaak hun voorspellingen voor de uitkomst van iets veel sterker dan ze eigenlijk waren.
Meer informatie:
Lees meer over hindsight bias
Information bias
Denkfout:
Als ik meer informatie heb kan ik een betere beslissing maken
Korte uitleg:
Meer informatie is niet altijd beter. Sterker nog, met minder informatie kunnen mensen vaak nauwkeurigere voorspellingen doen. Toch willen mensen vaak graag meer informatie hebben, ook als die informatie geen impact heeft op de beslissing.
Misinformation effect
Denkfout:
Wat ik me herinner is echt gebeurd
Korte uitleg:
Het misinformatie-effect verwijst naar hoe informatie na afloop van een gebeurtenis kan interfereren met je herinneringen aan die gebeurtenis. Nieuwsberichten, praten met andere getuigen of het verstrijken van tijd kan de inhoud van je herinnering dramatisch veranderen of zelfs valse herinneringen creëren.
Optimism Bias
Denkfout:
Er kan een hoop mis gaan in het leven, maar mij gebeurt dat niet
Korte uitleg:
Je beoordeelt jezelf anders dan anderen: als het over jezelf gaat ben je slachtoffer van omstandigheden, als het over anderen gaat is het aan henzelf te wijten. Als je gevraagd werd om in te schatten hoe groot de kans is dat je een echtscheiding, ziekte, verlies van je baan of een ongeluk meemaakt, dan onderschat je waarschijnlijk de kans dat dergelijke gebeurtenissen ooit een impact op je leven zullen hebben.
Ostrich effect (struisvogelpolitiek)
Denkfout:
Als ik een probleem lang genoeg negeer bestaat het niet
Korte uitleg:
Mensen negeren of vermijden vaak negatieve informatie, inclusief informatie die verergert als je er niets aan doet of informatie die essentieel is om je situatie te verbeteren. In plaats van met de situatie om te gaan steken we onze kop in het zand als struisvogels.
Outcome bias
Denkfout:
Het doel heeft de middelen geheiligd
Korte uitleg:
In deze bias wordt de keuze voor een risicovolle onderneming onbewust of bewust beoordeeld op zijn uiteindelijke uitkomst in plaats van op de factoren die meewogen toen de beslissing gemaakt wordt. Als deze beslissing goed afliep heiligde het doel de middelen. Als het fout afliep was het inherent een verkeerde beslissing.
Overconfidence effect
Denkfout:
Ik weet honderd procent zeker dat ik gelijk heb
Korte uitleg:
Mensen die honderd procent zeker van hun gelijk zijn beantwoorden in tachtig procent van de gevallen de vraag waar ze zo zeker van zijn ook goed. Bij een lager percentage zekerheid is het aantal goede antwoorden ook lager. Dat betekent dat we chronisch meer vertrouwen hebben in ons gelijk dan dat we daadwerkelijk gelijk hebben.
Placebo-effect
Denkfout:
Ik weet zeker dat dit werkt
Korte uitleg:
Misschien wel de nuttigste van alle denkfouten: je doet iets omdat je gelooft dat het je helpt, hoewel er geen echt voordeel uit te halen is. En omdat je erin gelooft, werkt het. Natuurlijk heeft deze denkfout ook zijn nadelen, bijvoorbeeld als je ervan overtuigd bent dat je een leuker persoon bent als je elke avond twee flessen wijn drinkt, of dat menstruatiekrampen alleen verdwijnen na drie kilo chocola.
Pro-innovation bias
Denkfout:
Vooruitgang is altijd goed
Korte uitleg:
De pro-innovation bias is de overtuiging dat innovaties altijd geïmplementeerd moeten worden ongeacht de maatschappelijke gevolgen. Zo vonden veel wetgevers na de uitvinding van de atoombom het een goed idee om kernenergie te introduceren, zonder dat er voldoende onderzoek werd gedaan naar mogelijke gevaren van atoomkracht en zonder dat er voorzorgsmaatregelen en voorschriften met betrekking tot deze gevaren. In meer recente tijden kun je denken aan diverse uitvindingen uit silicon valley.
Recency-effect
Denkfout:
Het laatste wat ik heb gelezen is het belangrijkst
Korte uitleg:
Het recency-effect is de neiging om de meest recent gepresenteerde informatie het best te onthouden. Als je bijvoorbeeld een lijst met items probeert te onthouden, betekent het recency-effect dat je de items uit de lijst die je het laatst hebt bestudeerd het eerst zult terughalen. Dit is een onderdeel van het seriële positie-effect, een fenomeen waarbij de positie van items op een lijst van invloed is op hoe goed die items worden onthouden.
Salience bias
Denkfout:
Wat me het meest opvalt is de belangrijkste informatie
Korte uitleg:
De salience bias beschrijft je neiging om je te richten op zaken of informatie die meer opvallen, terwijl je de zaken die je aandacht niet direct trekken negeert.
Selective perception (selectieve perceptie)
Denkfout:
Informatie die niet klopt met mijn overtuigingen negeer ik
Korte uitleg:
Selectieve perceptie verwijst naar het mechanisme dat je in staat stelt relevante informatie te filteren en een overbelasting van prikkels te voorkomen. In veel situaties zorgt het ervoor dat je waardevolle informatie verliest, mist of negeert, met name prikkels die emotioneel ongemak veroorzaken en in tegenspraak zijn met je eerdere overtuigingen.
Self-Serving Bias
Denkfout:
Als het een succes is komt dat door mij, als het een mislukking is komt het door iemand of iets anders
Korte uitleg:
Je beoordeelt jezelf anders dan anderen: als het over jezelf gaat ben je slachtoffer van omstandigheden, als het over anderen gaat is het aan hun zelf te wijten.
De selfserving-bias verwijst naar de neiging van mensen om positieve uitkomsten toe te schrijven aan persoonlijke factoren en negatieve uitkomsten toe te schrijven aan externe factoren.
Stereotyping
Denkfout:
Ik zie een aantal karakteristieken van je, dus ik weet wie je bent
Korte uitleg:
Stereotypering is de gewoonte om snel een oordeel te vellen over andere mensen op basis van oppervlakkig bewijsmateriaal zoals kleding, achternaam, culturele afkomst. Deze oordelen zijn gebaseerd op stereotypes.
Survivorship bias
Denkfout:
Als ik een succesvolle strategie bestudeer, weet ik wat succesvol is
Korte uitleg:
Survivorship bias is de fout om conclusies alleen te baseren op de dingen of mensen die succesvol zijn of op een andere manier een subset zijn van de hele groep. Daarmee zie je de dingen die het niet hebben gehaald of de andere sets aan gegevens over het hoofd, wat kan leiden tot fouten en valse conclusies.
Zero-risk bias
Denkfout:
Minder risico is altijd beter
Korte uitleg:
Mensen hebben de neiging om altijd te kiezen voor de beslissing waar de minste risico’s aan vast zitten. Hoewel dit voor de overleving een goede eigenschap is zorgt het er ook voor dat je bij een beslissing geneigd bent sommige valide opties te snel af te wijzen.
Conclusie
Dit is slechts een greep uit honderden denkfouten die zijn gevonden of nog moeten worden onderzocht. Deze en andere cognitieve vooroordelen komen vaak voor en beïnvloeden veel van je gedachten en besluitvorming.
Veel van deze cognitive biases of vooroordelen zijn onvermijdelijk. Je hebt niet de tijd om elke gedachte die je hebt en elke beslissing die je neemt te evalueren op de aanwezigheid van een bias of vooringenomenheid.
Het kan echter geen kwaad je bewust te zijn van het bestaan van vooroordelen en je in te lezen, zodat je weet dat niet al je beslissingen even logisch of weldoordacht zijn als je misschien denkt.
