Wat is selectief mutisme?
Selectief mutisme is een complexe angststoornis bij kinderen. Kinderen met deze aandoening zijn wel in staat te spreken en begrijpen de taal goed, maar spreken niet in bepaalde sociale situaties, terwijl dat wel wordt verwacht. Op andere gebieden functioneren de kinderen in principe normaal.
Niet alle kinderen met selectief mutisme uiten hun angst op dezelfde manier. Sommigen zijn helemaal niet meer in staat om met iemand te spreken, anderen kunnen met een select aantal mensen spreken en weer anderen kunnen alleen fluisteren. Sommige kinderen bevriezen als ze geconfronteerd worden met specifieke sociale omgevingen. Minder zwaar getroffen kinderen kunnen er ontspannen en zorgeloos uitzien en in staat zijn om met één of enkele kinderen te praten, maar niet in staat zijn om te praten met bijvoorbeeld leerkrachten. Sommige kinderen met selectief mutisme hebben ook grote moeite met het reageren op of het beginnen van communicatie op een non-verbale manier, waardoor ze een compleet sociaal isolement hebben.
Het is belangrijk voor ouders en leerkrachten om te begrijpen dat het mutisme en mogelijke gedragsproblemen van deze kinderen komen door angst. Het helpt niet om de aandacht te richten op het kind of hem of haar uit te lokken of te dwingen tot spreken. De behandeling moet zich richten op het helpen van het kind om met deze angstige gevoelens om te gaan.
Selectief mutisme gaat altijd geleidelijk. Het begint met mutisme in een specifieke setting en kan zich dan uitbreiden naar meer situaties. Alleen in extreme gevallen spreekt het kind uiteindelijk helemaal niet meer. Als kinderen plotseling helemaal niet meer spreken is dit geen selectief mutisme, maar kan dit een teken zijn van traumatisch mutisme (mutisme na een traumatische ervaring). Dit vereist een andere behandeling.
Selectief mutisme bij kinderen
In elke klas zitten kinderen die weinig of niets durven zeggen. Soms zijn ze extreem verlegen, soms ook is er sprake van selectief mutisme. Hoe ga je als leraar goed met deze leerlingen om? Hoe begeleid je hen, zodat ze uiteindelijk meer van zichzelf laten horen?
Kenmerken selectief mutisme
Selectief mutisme wordt gezien als een zelfstandig verschijnsel en niet als een vorm van communicatiestoornis. De meeste kinderen met selectief mutisme communiceren non-verbaal namelijk wel (gelaatsuitdrukkingen, gebaren enzovoort). Bij diagnose moet worden uitgesloten dat de aandoening een symptoom is van een andere aandoening, zoals een pervasieve ontwikkelingsstoornis of schizofrenie.
De meerderheid van de kinderen met selectief mutisme zijn in hun vertrouwde omgeving net zo normaal en sociaal aangepast als elk ander kind.
Een kind met selectief mutisme heeft zeker de volgende kenmerken:
- Het kind spreekt in bepaalde vertrouwde situaties wel, en in specifieke sociale situaties helemaal niet.
- Het kind heeft een terughoudende persoonlijkheid.
- Het mutisme duurt minimaal een maand.
- Het mutisme wordt niet veroorzaakt door een gebrek aan kennis van de taal en er is geen sprake van een duidelijke spraakstoornis zoals stotteren.
Een kind met selectief mutisme heeft daarnaast mogelijk de volgende kenmerken:
- Het kind heeft sociale angstklachten. Ze worden ongemakkelijk bij nieuwe mensen, zijn bang om gepest of bekritiseerd te worden, in het middelpunt van de belangstelling te staan of de aandacht op zichzelf te richten. Ze kunnen perfectionistisch zijn (bang om een fout te maken), niet kunnen plassen als iemand dat zou kunnen horen (Paruresis) en eetproblemen hebben (in verlegenheid gebracht worden om te eten waar anderen bij zijn).
- Ze hebben andere fysieke angstklachten: buikpijn, misselijkheid, braken, gewrichtspijn, hoofdpijn, pijn op de borst, kortademigheid, diarree, nerveuze gevoelens, angstige gevoelens.
- Het kind is heel erg afhankelijk van de ouders en heeft verlatingsangst (dit kan de oorzaak zijn van het mutisme, maar ook het gevolg)
- Veel kinderen met selectief mutisme hebben een bevroren, blanco, uitdrukkingsloze expressie, een stijve, onhandige lichaamstaal en een gebrek aan oogcontact in de sociale situaties waarin ze niet spreken. Dit geldt in het bijzonder voor jongere kinderen.
- Kinderen met selectief mutisme die een verkeerde coping met angst hebben kunnen in hun vertrouwde omgeving koppig, humeurig, bazig en assertief zijn. Ze kunnen ook dramatische stemmingswisselingen vertonen. Deze kinderen hebben behoefte aan innerlijke controle, orde en structuur en kunnen zich verzetten tegen veranderingen. Sommige kinderen kunnen zich zich onaangepast gedragen op school, op feestjes, en bij familie en vrienden.
- Een deel van de kinderen met selectief mutisme heeft ontwikkelingsachterstand (vertraagt in motoriek, communicatie en/of sociale ontwikkeling. Sommigen hebben de diagnose van een autistische spectrumstoornis (ASS).
- Er spelen vaak andere angsten zoals verlatingsangst, Obsessieve dwangstoornis (OCD), hamsteren, Trichotillomanie (haartrekken, huidpulken), gegeneraliseerde angststoornis, specifieke fobieën
Oorzaken selectief mutisme
Sociale angst is de meest voorkomende oorzaak. Meer dan 90% van de kinderen met selectief mutisme heeft een sociale fobie of sociale angst.
De meerderheid van de kinderen met selectief mutisme heeft een genetische aanleg voor angst. Heel vaak vertonen deze kinderen tekenen van ernstige angst, zoals verlatingsangst, frequente driftbuien en huilen, humeurigheid, inflexibiliteit, slaapproblemen en extreme verlegenheid vanaf de kindertijd.
Sommige kinderen met selectief mutisme hebben subtiele spraak- en/of taalafwijkingen. Anderen hebben leerstoornissen, waaronder een auditieve verwerkingsstoornis. Een deel van de kinderen met selectief mutisme komt uit tweetalige of meertalige gezinnen, of heeft een tijd in het buitenland doorgebracht tijdens hun ontwikkeling van taal (2-4 jaar). Hoewel ze de taal goed kunnen spreken zijn ze er onzeker over, wat ervoor kan zorgen dat het kind selectief mutisme ontwikkelt.
Andere kinderen met selectief mutisme hebben een zintuiglijke verwerkingsstoornis, wat betekent dat ze moeite hebben met het verwerken van specifieke zintuiglijke informatie. Ze kunnen gevoelig zijn voor geluiden, licht, aanraking, smaak en geuren. Dit kan ertoe leiden dat een kind sociale signalen verkeerd interpreteert.