Inhoud van dit artikel:
Wat is een obsessieve compulsieve stoornis (OCS) of dwangstoornis
Iedereen kent vaste gewoonten en routine handelingen. Zo controleren veel mensen het gas, licht en de sloten voordat ze naar bed gaan, terwijl ze eigenlijk weten dat het gas en licht uit zijn, en de deur op slot is. Zo’n extra controle geeft een gevoel van veiligheid in een situatie die risico met zich mee zou kunnen brengen.
Als het risico groter wordt, bijvoorbeeld bij vertrek voor een vakantie van drie weken, controleren veel mensen hun huis extra goed. Soms rijdt iemand zelfs nog een keer terug om te zien of het gas echt uit is en de deur op het nachtslot. Dit soort herhalingsgedrag is normaal.
Er is geen sprake meer van een normale vorm van controleren, wassen of herhalen als mensen een groot deel van de dag hiermee bezig zijn, en de angst en onveiligheid hun leven gaat beheersen. We spreken dan van een dwangstoornis of obsessieve compulsieve stoornis (OCS).
Elke dag dertig keer je handen wassen of drie keer schone kleren aantrekken, omdat je je anders vies voelt. Dit boek biedt ‘dwangers’ uitzicht op een toekomst zonder beperkende en vaak tijdrovende dwanghandelingen.
Verschijnselen van een dwangstoornis
Er is een geleidelijke overgang van ‘normale’ dwangmatige eigenschappen naar ‘ziekelijke’ dwang, obsessieve compulsieve stoornis (OCS). Iemand heeft een dwangstoornis of obsessieve compulsieve stoornis (OCS) wanneer hij of zij dwanggedachten of dwanghandelingen heeft die veel tijd opslokken, veel last veroorzaken en het dagelijks functioneren verstoren. Kenmerkend is ook het gevoel van de persoon in kwestie dat de gedachten en het gedrag niet bij hem of haar horen. Ze zijn bovendien ongewenst. De meeste mensen met een obsessieve compulsieve stoornis (OCS) hebben zowel dwanggedachten als dwanghandelingen.
Wat zijn dwanggedachten (obsessies)?
Dwanggedachten zijn steeds terugkerende, hardnekkige gedachten of (denk)beelden. Zeer storend en ze veroorzaken een gevoel van spanning, angst en onrust. Iemand met zulke gedachten kan proberen ze te negeren of te onderdrukken. Maar vaak stopt het pas als bepaalde handelingen uitgevoerd worden.
In ‘Vals alarm’ toont Menno Oosterhoff wat er omgaat in mensen met een dwangstoornis. Hij put daarbij niet alleen uit zijn kennis als psychiater, maar ook uit zijn eigen ervaringen als dwangpatiënt.
Wat zijn dwanghandelingen (compulsies)?
Dwanghandelingen zijn handelingen of regels die iemand bewust op een bepaalde manier uitvoert of toepast om angst en de onrust te stoppen. Een voorbeeld is dat iemand alle krantenkoppen hardop voorleest om te voorkomen dat haar/zijn kind ernstig ziek wordt of een ongeluk krijgt. Dwanghandelingen kunnen ook voor de buitenwereld onzichtbaar, als gedachterituelen worden uitgevoerd. Een gedachteritueel is bijvoorbeeld dat iemand van zichzelf een vraag eerst drie keer moet herhalen en daarna pas antwoord mag geven.
Welke vormen van dwang zijn er?
Bepaalde gedachten en handelingen komen bij een obsessieve compulsieve stoornis (OCS) veel voor. Hieronder staan de meest voorkomende beschreven. Vaak hebben mensen last van meerdere vormen.
Wat is was-, schoonmaak- of poetsdwang?
Iemand met deze dwang is zo bang voor vuil en besmetting, dat zij of hij de onzichtbare, microscopisch kleine vuildeeltjes en bacteriën op allerlei manieren te lijf gaat. Sommige mensen schrobben urenlang hun handen, vermijden contact met kranen en wc’s of durven niemand meer een hand te geven. Anderen moeten na elk uitstapje opnieuw douchen. Weer anderen stofzuigen elke dag urenlang.
Over dwanggedachten en handelingen en het overwinnen van obsessieve-compulsieve stoornissen.
Wat is controledwang?
Iemand met controledwang controleert steeds opnieuw of het gas uit is, de voordeur op slot is en of de auto in de garage staat. Vaak moet hij of zij de handeling een aantal keren herhalen en bijvoorbeeld de sleutel per se vijfmaal in het slot omdraaien.
Wat zijn dwanggedachten over geweld?
Iemand met deze dwanggedachten ziet in zijn hoofd beelden dat hij iemand aanvalt, in elkaar slaat of aanrijdt. Of is bang met een schaar of mes de eigen kinderen iets aan te doen. Zo iemand vreest de zich aan hem opdringende beelden echt te zullen uitvoeren. Die beelden en gedachten roepen meestal veel angst op. Die angst zakt pas wanneer een flink aantal keren een tegengedachte of rituele handeling is uitgevoerd. Vaak leidt de angst tot vermijding van bepaalde situaties of van de middelen waarmee iemand de daad bij het woord zou kunnen voegen. De persoon in kwestie bergt bijvoorbeeld alle scharen en messen op en geeft de sleutel aan iemand anders.
Sandra, midden twintig en pas moeder, durft vaak niet met haar dochter alleen te zijn omdat ze er steeds aan moet denken hoe gemakkelijk het is haar weerloze Jessica iets aan te doen: haar met een kussentje laten stikken, met een keukenmes steken.
Wat is dwangmatige perfectie of netheid?
Iemand die hieraan lijdt moet constant denken aan dingen die zij of hij niet netjes, perfect of goed genoeg heeft gedaan. Zo iemand is constant bezig dingen recht te zetten en op te ruimen. Hij kan daardoor enorm traag worden en bijvoorbeeld urenlang bezig zijn om zich precies goed te scheren of telkens opnieuw de bloemen in een vaas schikken.
Andere vormen van dwang
Dit zijn andere vormen van dwang die voorkomen. Deze lijst is een greep uit dwangvormen en geen complete lijst. Je kunt het namelijk zo gek niet verzinnen of er bestaat een dwanggedachte of dwanghandeling voor.
- Autogene obsessies
Voorstellingen of beelden over vreselijke dingen die je zou kunnen doen of zijn, die je kunnen overkomen of die je per ongeluk kunt veroorzaken.
- Body Dysmorfe Stoornis/Disorder (BDD)
Obsessieve twijfel aan een aspect van je uiterlijk. Ingebeelde lelijkheid.
- Body-Focused Obsessions
Overmatige aandacht op lichaamsfuncties zoals ademen, oogknipperen, mouches volantes (vlekjes voor de ogen), blaas (plasangst) slikken (stikangst), lichaamshouding, bewegingen. Het heet ook wel Sensorimotore OCD.
- Body-Focused Repetitive Behavior (BFRB)
Dwanghandelingen gericht op het lichaam zoals Trichotillomanie (Haaruittrekstoornis), Skin-Picking (Huidpulkstoornis), nagelbijten.
- Erotofobie
Obsessieve onrust over alles wat met seks te maken heeft.
- Excoriatiestoornis
dwangmatig aan oneffenheden van de huid pulken.
- Existentiële of Filosofische OCS
Overweldigd worden door of voortdurend nadenken over onoplosbare existentiële thema’s
- False Memory Obsessions
intrusieve gedachten over seksuele en agressieve gedragingen die zo sterk zijn dat mensen denken dat ze het echt gedaan hebben.
- Fear of Missing Out (FOMO)
Voortdurende onrust over de mogelijkheid dat je een belangrijke sociale gebeurtenis mist
- Hit and Run OCS
Angst iemand per ongeluk aan te rijden.
- Homoseksuele OCS (H-OCD)
Obsessieve twijfel of je niet homoseksueel bent.
- Hypochondrie (Somatische-Symptoomstoornis of Ziekteangststoornis)
Obsessieve twijfel of je niet een ernstige of dodelijke ziekte hebt.
- Impulsies
Dwang waarbij de aard van de onrust meestal onbestemd is. De drang iets te doen staat voorop. Bijvoorbeeld drang tot tellen, dingen symmetrisch doen, moeten aanraken.
- Magisch denken
Obsessief bijgeloof
- Mentale smetvrees
Angst voor contact met iemand die symbool is geworden voor wat je niet wilt worden of wat je niet wilt dat gebeurt.
- Obsessional Slowness Syndrome (obsessieve traagheid)
Uitermate traag zijn in gewone dagelijkse bezigheden zoals opstaan, aankleden, zelfverzorging.
- Olfactory Reference Syndroom (ORS)
Obsessieve angst te stinken bijvoorbeeld naar zweet, naar urine, ontlasting of een vieze adem.
- Orthorexia
Een extreme gerichtheid op gezond eten, vaak uit angst ziek te worden.
- Pedoseksuele OCS
obsessieve angst voor het hebben van pedoseksuele verlangens en eventueel het overgaan tot pedoseksuele handelingen, al dan niet gepaard met intrusies hierover.
- Perinatale OCS (ook postnatal, maternal, post-partum OCS genoemd).
Perinatale OCD kan alle drie hoofdvormen van obsessies betreffen:- Angst voor een ramp door opzet: indringende gedachten om opzettelijk je kind iets aan te doen;
- Angst voor een ramp door jouw toedoen: overmatige verantwoordelijkheidsgevoel;
- Angst door iets wat je overkomt: overmatige bezorgdheid.
- Pure OCS, Obsessions Only OCS, Primarily Obsessions OCS
Er zijn geen uiterlijke dwanghandelingen. Meestal zijn er wel degelijk innerlijke handelingen die erop gericht zijn de rust te herstellen, mentale compulsies en ook vermijding. Deze vorm van dwang komt vaak bij obsessieve intrusies.
- Reactieve obsessies
Hiermee worden obsessies bedoeld, waarbij de angst gericht is op iets buiten de obsessie. Obsessieve angst voor vreselijke dingen die je kunnen overkomen of die je per ongeluk kunt veroorzaken.
- Relatie-OCS (R-OCD)
Obsessieve twijfel of je wel de juiste partner hebt, of je je partner wel leuk genoeg vindt. Het kan samengaan met intrusies met negatieve inhoud over je partner. R-OCD kan ook gaan om voortdurend alle tekortkomingen van de partner moeten bespreken.
- Responsibility OCD
Obsessieve twijfel of je niet iets gedaan of nagelaten hebt waardoor anderen schade hebben opgelopen.
- Ruminaties
Voortdurend over bepaalde thema’s na blijven denken zonder verder te komen zoals bijvoorbeeld bij Existentiële OCS.
- Scrupulositeit OCS of Sin OCD
Obsessieve angst niet te leven volgens je eigen morele, religieuze, ethische standaard.
- Seksuele oriëntatie OCS (SO-OCD)
Alle vormen van obsessieve twijfel aan je seksuele geaardheid dus H-OCD, P-OCD en ook homoseksuelen die twijfelen of ze niet heteroseksueel zijn of mensen die twijfelen of ze niet biseksueel zijn.
- Spartanisme
Dwangmatig je spullen tot een minimum willen beperken.
- Spijtvrees
de mogelijkheid dat je ergens heel erg spijt van krijgt omdat je iets leuks hebt gemist of een verkeerde keuze hebt gemaakt.
- Stereotype interesses
Dit zijn interesses die bijzonder zijn door de intensiteit of door het onderwerp. Het onderscheid met hobby’s of passies en obsessies is niet scherp.
- Symmetriedwang
Dingen symmetrisch moeten neerleggen. Schoenveters precies even strak moeten strikken.
- Stuck Song Syndroom
Hinderlijk vaak en lang een liedje in je hoofd blijven horen. Onzeker of het als een dwangverschijnsel is op te vatten.
- Transformatie-OCS
Obsessieve angst te veranderen in iemand die je niet wilt zijn bijvoorbeeld moreel verwerpelijk, mislukt. Angst voor verlies van je eigen identiteit. Mentale smetvrees is een bijzondere vorm van Transformatie-OCS. Daarbij wordt contact vermeden met iemand, die de belichaming is geworden van datgene waarin je niet wilt veranderen.
Wat moet je doen als je een obsessieve compulsieve stoornis (OCS) hebt?
Een obsessieve compulsieve stoornis (OCS) gaat vaak gepaard met een depressie en met lichamelijke klachten zoals moeheid, hoofdpijn en maagklachten.
De meeste mensen met een dwangstoornis schamen zich voor hun gedachten en gedrag en doen hun uiterste best hun probleem te verbergen. Gedachterituelen verhullen ze zelfs vaak voor hun partner. Tegelijkertijd zijn ze een groot deel van hun tijd met de dwang bezig. Ze vermijden vaak situaties waarin dwanggedachten of -handelingen opgeroepen kunnen worden. Daardoor kunnen ze geen gewoon sociaal leven meer leiden en soms ook niet meer werken.
Obsessieve compulsieve stoornis (OCS) verdwijnt bijna nooit vanzelf. De kans is zelfs groot dat de dwang erger wordt. Wacht niet met hulp zoeken, dwangstoornissen zijn namelijk goed te behandelen.
Vertoont je gedrag hardnekkige patronen, die je zeer tegen je zin niet eenvoudig kunt doorbreken? In dat geval helpt schematherapie je verder.
