Opname bij psychische klachten: wat kun je verwachten?

Niet elke persoon die met mentale gezondheid worstelt zal ernstige symptomen hebben die intensieve zorg vereisen of gevaarlijke zelfdestructieve of suïcidale neigingen krijgen. Maar als dat wel zo is kan opname een zinvolle behandeling zijn.

Waarom kiezen voor een opname bij psychische klachten?

Je behandelaar kan een opname in een psychiatrische kliniek of intramurale zorg in de GGZ de beste manier vinden om je veilig te houden en je het niveau van behandeling te bieden dat je nodig hebt. Dit kan zijn omdat:

• je voor een korte periode opgenomen moet worden voor verdere beoordeling
• er een risico voor je veiligheid is als je nietwordt opgenomen, bijvoorbeeld als je ernstig zelfbeschadigend bent of op zelfmoordgedachten dreigt in te gaan
• er is een risico dat je iemand anders iets aandoet
• er geen veilige manier is om je thuis te behandelen
• je intensievere hulp nodig hebt dan elders gegeven kan worden.

Ook als je niet in acute crisis zit kun je redenen hebben voor een opname, zoals:

• wanneer je een time-out nodig hebt of even tot rust moet komen
• wanneer je niets meer onderneemt, niet meer uit bed komt en niet voor jezelf zorgt
• als je de hele dag alleen nog maar aan de dood kunt denken
• als je heel veel moeite hebt met structuur, contact zoeken, hulp vragen of communiceren over hoe het gaat
• als je een mogelijkheid zoekt om opnieuw naar diagnostiek te kijken
• als je een veilige omgeving nodig hebt om gecontroleerd medicatie op te bouwen of te wisselen
• als je een beschermde omgeving zoekt om een intensieve behandeling te volgen. 

Soorten opnames bij mentale problemen

Opname voor psychiatrische problemen heeft een slechte naam gekregen in de vorige eeuw, maar heeft niets meer te maken met dwangbuizen, rubberen kamers en metalen bedden, boze verpleegkundigen of beangstigende procedures. Er zijn nog wel grote verschillen tussen de opnames. Verschillende soorten opnames zijn:

Vrijwillige opname

Een vrijwillige opname gebeurt wanneer je erkent dat je meer hulp nodig hebt dan via ambulante behandeling kan worden geboden, omdat je bijvoorbeeld een periode van zeer sterke symptomen doormaakt die je niet alleen aankan of dat je meer dan een of twee keer per week therapie nodig hebt om jezelf veilig te houden. In dit geval kun je met je psycholoog of psychiater besluiten dat een klinische behandeling het beste is. Als je vrijwillig wordt opgenomen mag je met ontslag gaan als jij dat wil. Een vrijwillige opname kan overgaan in een gedwongen opname.

Gedwongen opname

Een onvrijwillige opname gebeurt als je niet bereid bent opgenomen te worden, maar de behandelaars dit niveau van zorg noodzakelijk achten, bijvoorbeeld als je sterk suicidale neigingen hebt maar weigert voor de veiligheid in een ziekenhuis opgenomen te worden. Als je gedwongen wordt opgenomen, is het niet jouw keus en mag je niet zomaar weg. Een gedwongen opname kan overgaan in een vrijwillige opname.

Gesloten opname

Gesloten afdelingen zijn afdelingen waar je niet vrij kunt komen en gaan. Ook heb je vaak beperkte vrijheden, ook al kan je extra vrijheden verdienen. De deuren kunnen fysiek vergrendeld zijn, of je moet toestemming krijgen om de afdeling te verlaten. Sommige afdelingen kunnen alleen op bepaalde tijden gesloten zijn, maar andere kunnen de hele tijd gesloten zijn. Sommige gesloten afdelingen hebben toegang tot een veilige buitenruimte, zoals een tuin of binnenplaats.

Open opname

Op een open afdeling heb je meer vrijheid en zitten de deuren niet op slot.

Opname zonder intensieve behandeling

De meeste opnames zijn bedoeld om in crisis snel rust of structuur te bieden, maar zijn zonder intensieve behandeling. Bij zo’n opname wordt vaak ook geen tot weinig dagbesteding aangeboden. Als je al ergens in behandeling was, dan komt dat stil te liggen.

Klinische behandelopname

Als je een intensieve behandeling wilt volgen is een klinische behandelopname meer geschikt dan een gewone opname. Je kunt in dit geval ook een intensieve dagbehandeling overwegen, dat is minder heftig dan een opname.

Is een opname geschikt voor jou?

Een opname-ervaring kan zowel positief als negatief zijn. Dat hangt af van waar je terecht komt, bij wie je terecht komt en wat de reden is dat je opgenomen wordt. Het is belangrijk om goed over je hulpvraag na te denken voordat je kiest voor vrijwillige opname.

Je ervaring kan afhangen van:

• het ziekenhuis of de instelling waar je naartoe gaat
• of en wat voor soort behandeling je krijgt
• wat je persoonlijke gevoelens over de instelling en voorzieningen zijn.

Sommige mensen vinden het prettig om in opname te zijn, terwijl anderen het erg moeilijk vinden. Hieronder staan enkele aspecten van een verblijf waar je misschien rekening mee wilt houden:

Mogelijke voordelen

• Je bent tijdelijk helemaal weg van stressvolle ervaringen of problemen.
• Het kan structuur in je dag brengen
• Je hebt (meestal) toegang tot therapieën en medicijnen.
• Er is opgeleid personeel in de buurt om je te steunen
• Er zijn altijd mensen om je heen

Mogelijke nadelen

• Je kunt niet altijd zelf bepalen wat je doet. Er kunnen momenten zijn dat je je verveelt of dat je activiteiten moet doen die je niet leuk vindt
• Je hebt niet al je eigen spullen om je heen
• Je hebt geen familie of vrienden in je buurt wanneer je maar wilt
• Je kunt niet altijd weg wanneer je dat wilt
• Bijna alle instellingen hebben slaapaccomodatie opgedeeld per sekse, maar sommige instellingen kunnen overdag gemengde voorzieningen hebben, wat sommige mensen moeilijk vinden.

Wat kun je verwachten tijdens een opname?

Intake

Voordat je vrijwillig opgenomen wordt heb je tenminste één intakegesprek. Er wordt dan gekeken wat je doelen zijn en of de afdeling daar geschikt voor is. Je hebt tijdens de intake de mogelijkheid om vragen te stellen. Vaak kun je ook even op de afdeling komen kijken en soms kan je zelfs al op de afdeling meelopen om te zien hoe het eraan toegaat. Je kunt dan altijd nadenken of een opname wel bij je past.

Voorbereiding

Als je verblijf in de instelling gepland is kun je van tevoren een tas met comfortabele kleding inpakken. Vermijd daarbij riemen, touwtjes, schoenveters, en andere mogelijk zelfbeschadigende accessoires. Om veiligheidsredenen zijn er regels zijn over aanvaardbare kleding, accessoires en voedsel.

Ook is het handig om alvast een lijst te maken van alle medicijnen die je gebruikt, en van alle hulpverleners die met je werken.

Opnamedag

Eenmaal op de afdeling word je door een crisisteam beoordeeld voor opname en krijg je een klinisch maatschappelijk werker of mentor toegewezen. Er kan bij de opname bloed afgenomen worden of urine gevraagd worden om medische aandoeningen uit te sluiten die je ernstige symptomen zouden kunnen veroorzaken (bijwerkingen van medicijnen, diabetes, ernstige bloedarmoede, of schildklierprobkemen, om er een paar te noemen).

De afdeling

Wanneer je opgenomen wordt woon je tijdelijk op een afdeling in een psychiatrische kliniek (paaz) of GGZ-instelling. Dit is vaak een afdeling of vleugel binnen een ziekenhuis, pf een op zichzelfstaande afdeling. Het lijkt soms meer op een studentenhuis dan op een ziekenhuisverdieping.

De afdeling heeft meestal een- of tweepersoonskamers voor patiënten en groeps-/individuele therapieruimten, en gemeenschappelijke ruimten om te eten en te ontspannen. Daarnaast zijn er kantoren voor personeel en clinici. Het is een beveiligde omgeving, ingericht om je veilig te houden.

Je kamer

Tijdens je opname heb je meestal een eigen kamer. Als je een kamergenoot krijgt, wordt meestal rekening gehouden met wie je op de kamer komt en of dat een passende en helpende combinatie is.

Dagschema en structuur

Eenmaal opgenomen zul je merken dat het behandelcentrum een dag- en avondschema volgt. Maaltijden, lessen, individuele, groeps-, of gezinsbehandelingen, en perioden voor rust of ontspanning zullen vaste tijden hebben. Je bent verplicht om op bepaalde tijden op te staan, te eten, een behandeling te volgen en naar bed te gaan.

Meestal wordt de structuur streng gehandhaafd en kun je bijvoorbeeld niet zomaar uitslapen. Weekenden hebben minder structuur en behandelingen en er is dan ruimte voor verlofuren als je behandeldoelen bereikt zijn.

Medicatie

Tijdens een opname wordt altijd opnieuw gekeken naar medicatie. Zo nodig wordt de medicatie aangepast, of krijg je voor het eerst medicatie voorgeschreven. De medicijnen worden op vaste momenten uitgedeeld.

Bezoek

Meestal kan iedereen je komen bezoeken, maar je kunt beperkt worden in het aantal personen dat je tegelijk kan zien en er zijn vaste tijden voor het bezoek. Je kunt je bezoek ontvangen in de buurt van de kliniek, bij de hoofdingang, of echt op de afdeling. Dat hang af van de mogelijkheden die er zijn en ook van de vrijheden die je hebt. Meestal moet je van tevoren aangeven wie er langskomt tijdens het bezoekuur.

Verlof

Je kunt verlof aanvragen om te oefenen met thuis zijn, of om familie en vrienden te zien buiten de kliniek. Tijdens de feestdagen vragen veel mensen verlof aan voor een dag of overnachting. Als je met verlof wilt, moet je ook van tevoren aangeven waar je naartoe gaat en met wie je afspreekt.

Of je met verlof mag en hoelang, hangt af van hoe de behandelaars vinden dat het met jou gaat. Je verlof wordt niet goedgekeurd wanneer jouw behandelaars inschatten dat het voor jou onveilig is, of niet helpend.

Gesprek

Per instelling verschilt het hoe je een gesprek kunt aanvragen, wie je aanspreekpunt is en eventueel wat de aanspreekmomenten zijn. Je hebt in ieder geval regelmatig, vaak wekelijks, een gesprek met je klinisch maatschappelijk werker of mentor. Je hebt ook afspraken met een psychiater of arts om te kijken hoe het gaat met de medicatie.

Team van de opname-afdeling

Het team van professionals op de afdeling kan bestaan uit:

• psychiaters,
• psychologen,
• maatschappelijk werkers,
• verpleegkundigen,
• voedingsdeskundigen,
• recreatietherapeuten,
• muziek- en kunsttherapeuten.

Bij de groepsonderdelen is er altijd een begeleider aanwezig en ’s nachts heeft iemand nachtdienst.

Als je een kind of tiener bent zijn er ook:

• kinderartsen,
• sociotherapeuten,
• schoolmeesters.

Verpleegkundigen of sociotherapeuten zijn er om medicatie te delen, alles in de gaten te houden en vormen je eerste aanspreekpunt.

Waar kun je aan werken tijdens een opname zonder behandeling?

Tijdens een opname zonder behandeling is er vaak weinig psychologische hulp en weinig therapie. Je kunt wel tijdens de time-out werken aan doelen die je zelf opstelt, zoals bijvoorbeeld:

• structuur: bijvoorbeeld elke dag een paar minuten eerder proberen op te staan, of elke keer bij de maaltijd aanwezig zijn.
• zelfzorg: bijvoorbeeld in de eerste week weer gaan tandenpoetsen en in de tweede week ook proberen tenminste om de dag te douchen
• dagInvulling: elke dag iets doen zoals lezen of schrijven
• actiever worden: oefenen met naar buiten gaan of elke dag een wandeling maken
• eetpatroon: werken aan een gezond of gebalanceerd eetpatroon
• herkenning: als je groepsgenoten hebt met dezelfde problematiek kun je herkenning, steun en begrip vinden bij elkaar
• plezier: je kunt proberen elke dag een klein moment van plezier te zoeken

Wat voor problematiek kun je tegenkomen op een afdeling?

Je zult tijdens je opname anderen zien die worstelingen hebben die lijken op, minder intens zijn dan, of intenser dan die van jou. Hoewel het verontrustend kan zijn, kan je na verloop van tijd ook zien hoe anderen met hun chronische of acute psychische stoornissen omgaan.

Je kunt daarnaast mensen tegenkomen die zich in een acute psychiatrische crisis bevinden, zoals acute psychose of acute suïcidaliteit. Meestal bevinden zij zich op een gesloten afdeling, maar soms belandt iemand op een open afdeling in crisis

Soms worden er ook mensen met een verslaving opgenomen op een psychiatrische afdeling. Als dat triggerend voor je is kun je het beste van te voren uitzoeken of de plek waar je wordt opgenomen ook mensen met zware verslavingen en afkickverschijnselen behandelt. 

Hoe lang duurt een opname?

Hoe lang de opname duurt hangt onder anderen af van de instelling, de behandeling, je symptomen en je hersteltijd. Hoe lang het duurt voor je de juiste medicijnverhoudingen hebt, je symptomen zijn verminderd, je zelfvertrouwen wordt hersteld, en het kost om aangeleerde vaardigheden te ontwikkelen zijn niet voor iedereen hetzelfde.

Het gemiddelde verblijf voor een volwassene op de psychiatrische afdeling van een ziekenhuis is ongeveer 10 dagen. Voor kinderen en tieners bedraagt een verblijf gewoonlijk ongeveer acht dagen, maar ook dat kan korter of langer zijn. In psychiatrische instellingen of GGZ-instellingen zijn de opnames vaak langer en maken ze deel uit van een intensief meerwekelijks programma.

Wanneer wordt een opname afgesloten?

Welke doelen jij gesteld hebt maakt deel uit van je behandelplan, dat je samen met je mentor of team bespreekt en herziet.

Migelijke doelen zijn:

• de intensiteit van je symptomen te verminderen,
• het risico op zelfmoord te verkleinen,
• copingvaardigheden te verbeteren,
• medicatie aan te passen,
• andere behandelingen uit te voeren.

Als de vermindering van je symptomen en andere meetbare doelen bereikt zijn, word je ontslagen, of teruggestuurd naar de behandeling met je externe psycholoog of psychiater.

Als je symptomen sterk verbeterd zijn maar je behandelteam denkt dat je extra blijvende ondersteuning nodig hebt, kan een gedeeltelijk ziekenhuisprogramma of dagbehandeling worden aanbevolen. Bij deze vorm van behandeling word je ontslagen uit opname en krijg je een voorgeschreven dagelijks bezoek aan de polikliniek.

Hoe is het om weer thuis te zijn?

Als je langer dan een paar weken opgenomen bent geweest kan het echt zwaar zijn om weer thuis te komen. Je staat er voor het eerst weer alleen voor, komt dezelfde obstakels tegen als voor je opname en verliest de structuur die de opname bood.

Daarom is het belangrijk om vooraf een goed plan te maken welke doelen je thuis wilt stellen en wat je gaat doen als het weer minder goed gaat. Ook helpt het om te oefenen met het thuiskomen door verlof te nemen tijdens de opname.

Zorg dat je de hulp langzaam afbouwt en dat je een goed vangnet creëert voor jezelf. Probeer ook na je behandeling maandelijks of halfjaarlijks contact te hebben met een behandelaar om een eventuele terugval te voorkomen.

Tenslotte

Opname voor psychische problemen kan je beangstigen, of je bang maken dat je veroordeeld of bekritiseerd zult worden omdat je niet met je psychische klachten kunt omgaan.

Onthoud dat ernstige mentale problemen niet het gevolg zijn van zwakte of luiheid. Het is ook geen teken van slecht ouderschap als je kind een opname nodig heeft. Je bent niet suïcidaal omdat je egoïstisch bent. Je bent niet dom omdat je niet weet hoe je dingen in je leven kunt oplossen. Psychische stoornissen zijn ernstige ziektes die soms onmiddellijke, intensieve en consequente zorg nodig hebben.

Een opname aanvaarden vergt doorzettingsvermogen en moed. Het zal in het begin eng aanvoelen, maar het zal waarschijnlijk leiden tot belangrijke verandering en zinvolle ervaringen.

Lees ook: Welke boeken moet je lezen bij psychische problemen (leessnack.nl)