Zelfdestructie

Wat is zelfdestructie?

Zelfdestructie, zelfbeschadigend of zelfvernietigend gedrag is elk gedrag dat schadelijk of potentieel schadelijk voor je is. Je doet herhaaldelijk dingen die je lichamelijk of psychisch schaden. Het kan variëren van mild tot levensbedreigend.

De frequentie en de ernst van deze gedragingen verschillen van persoon tot persoon. Voor sommigen zijn ze zeldzaam en mild. Voor anderen zijn ze frequent en gevaarlijk. Maar ze veroorzaken altijd problemen.

Zelfvernietigende handelingen kunnen opzettelijk zijn, voortkomen uit een impuls, of ontwikkeld zijn als gewoonte. De term wordt meestal toegepast op zelfvernietiging die ofwel fataal is, ofwel gewoontevormend of verslavend is en dus potentieel fataal is.

Zelfdestructief gedrag is een copingsmechanisme dat veel voorkomt bij onveilige hechting. Veel mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis hebben last van (zelf)destructief gedrag. Ook zie je vaak dat mensen met een schizofrenie of een dwangstoornis eerder zelfdestructief gedrag vertonen. Zelfdestructief gedrag is echter lang niet altijd te koppelen aan een psychische stoornis.

Lees ook: Hechting en hechtingsproblemen bij kinderen en volwassenen

Voorbeelden van (zelf)destructief gedrag

• Zelfdestructieve gedachten. Voorbeelden hiervan zijn gedachten zoals: “Ik ga falen”, “Ik kom er nooit meer uit” enzovoorts.

• Passiviteit, geen actie ondernemen. Als je weet dat iets slecht voor je is, maar er niet in slaagt stappen te nemen om het probleem te verhelpen

• Ingebeelde incompetentie. Dit betekent dat je jezelf ziet als niet intelligent genoeg of niet in staat om met succes iets te bereiken. Ingebeelde incompetentie komt meestal voort uit een gebrek aan zelfvertrouwen en kan functioneren als een copingmechanisme

• Zelfmedelijden, de slachtofferrol. Dit moedigt je aan om inactief te blijven, jij bent tenslotte het slachtoffer van de situatie

• Sociale isolatie, je vervreemden van je leeftijdgenoten

• Emoties ontkennen of niet hebben (alexithymie). Het niet erkennen van negatieve (en soms positieve) emoties leidt tot een groot aantal psychische en fysieke ziekten.

• Geen hulp aannemen. Het negeren van iemand die met je wil praten, het weigeren om naar de revalidatie te gaan, het vermijden van de psycholoog

• Onnodige zelfopoffering. Dit is een goede manier om je ‘nobel’ te voelen en tegelijkertijd de eigenlijke daad van zelfsabotage te maskeren: het opgeven van de dromen en passies die je echt gelukkig maken.

• Fysieke verwaarlozing: Slecht slapen, weinig bewegen, ongezond voedsel eten en het niet in stand houden van het algemene welzijn van je lichaam zijn allemaal klassieke tekenen van zelfdestructief gedrag.

• Geestelijke verwaarlozing. Het weigeren of vermijden of niet in staat zijn om je psychische gezondheidsproblemen (zoals stress, angst, depressie) aan te pakken, vertraagt je genezingsproces.

• Sobatoge van je relaties. Dit is een complex proces, dat veel destructief gedrag met zich meebrengt, zoals jaloezie, bezitsdrang, emotionele manipulatie, geweld. Wanneer je jezelf de liefde niet waardig voelt merk je dat in je gedrag in intieme relaties.

• Ongezonde copingsmechanismen zoals;
  • Te weinig tot niet eten (anorexia)
  • Te veel eten (eetstoornis)
  • Te veel roken of koffie drinken
  • Overmatig alcohol of drugsgebruik, of een andere verslaving
  • Te veel gokken (pathologisch gokken)
  • Te veel feesten
  • impulsief en riskant seksueel gedrag
  • Toxische relaties / liefdesverslaving
  • Ruzies uitlokken / agressie
  • Zelfverminking (automutilatie)

Obsessief bezig zijn met je gezondheid kan paradoxaal genoeg ook zelfdestructieve coping zijn, zoals met gezond eten of sporten (orthorexia nervosa, anorexia atlethica)

Veel voorkomende risicofactoren voor zelfdestructief gedrag

Je bent misschien meer geneigd je zelfdestructief te gedragen als je ervaring hebt met:

• alcohol- of drugsgebruik
• jeugdtrauma, verwaarlozing of verlating
• emotioneel of fysiek misbruik
• vrienden die zichzelf verwonden
• een laag gevoel van eigenwaarde
• sociaal isolement, uitsluiting

Als je één vorm van zelfdestructief gedrag vertoont vehoogt dat de waarschijnlijkheid dat je een ander gedrag ontwikkelt. Het kan iedereen van elke leeftijd overkomen, hoewel tieners en jongvolwassenen meer kans hebben op lichamelijke zelfdestructie.

Zelfvernietigend gedrag kan voortkomen uit een psychische aandoening, zoals:

• Angststoornissen: Gekenmerkt door slopende angst, zorgen en leed.
• Depressie: Overweldigende somberheid en verlies van interesse. Meestal gaat het ook gepaard met allerlei lichamelijke symptomen.
• Eetstoornissen: Aandoeningen als anorexia, boulimia, en eetbuien.
• Persoonlijkheidsstoornissen: Onvermogen om op een gezonde manier met andere mensen om te gaan.
• Posttraumatische stressstoornis (PTSS): PTSS is een angststoornis die begint nadat je een traumatische gebeurtenis hebt meegemaakt. Studies tonen aan dat PTSS en impulsieve persoonlijkheidskenmerken je een risico kunnen geven op zelfdestructief gedrag. Het percentage zelfdestructief gedrag is bijzonder hoog bij veteranen die een trauma hebben opgelopen.

Hoe wordt zelfdestructief gedrag gediagnosticeerd?

Zelfvernietigend gedrag kan een copingmechanisme zijn waarvan je niet doorhebt dat je het ontwikkeld hebt. Dit hoeft niet te betekenen dat je een psychische stoornis hebt. Als je het gedrag eenmaal herkent voor wat het is, kun je zelfdestructief gedrag vervangen door iets dat je eigen belang meer dient.

Een patroon van zelfvernietigend gedrag of lichamelijke zelfbeschadiging is een andere zaak. Dit gedrag heeft potentieel ernstige gevolgen. Als dat jouw situatie is is het tijd om hulp te zoeken.

Begin met een bezoek aan een huisarts of psycholoog voor een evaluatie. Een gesprek zal de therapeut helpen meer te weten te komen over je gedrag en de klinische betekenis ervan.

Criteria voor een diagnose van niet-suïcidale zelfverwonding zijn onder meer:

• je lichaam beschadigen zonder suïcidale bedoelingen op ten minste 5 afzonderlijke momenten in het afgelopen jaar
• dit doen om positieve gevoelens te bevorderen, negatieve gedachten of gevoelens te verlichten, of om een probleem op te lossen
• preoccupatie met zelfverwonding of frequente aandrang tot zelfverwonding
• aanzienlijk leed voelen

In één studie waarschuwen de onderzoekers dat zelfbeschadigend gedrag soms verkeerd gediagnosticeerd kan worden als een borderline persoonlijkheidsstoornis.

Oorzaken van zelfdestructie

Jeugdtrauma’s door seksueel en lichamelijk misbruik en verstoorde ouderlijke zorg zijn in verband gebracht met zelfdestructief gedrag. Bovendien kunnen mensen die een vorm van jeugdtrauma hebben meegemaakt, zoals misbruik of verwaarlozing, psychische problemen ontwikkelen die tot grotere problemen kunnen leiden.

Een goed voorbeeld hiervan is verslaving aan drugs of alcohol. In het beginstadium geeft alcohol of drugs een plezierig gevoel of biedt het een ontsnapping. Naarmate de tijd verstrijkt wordt het een gewoonte die je niet kunt stoppen. Wanneer je stopt met het gebruik komen de gevoelens terug en als je geen gezonde manier hebt die te verwerken val je makkelijk weer in je verslaving.

Breken met de cirkel van zelfdestructie

Slechte gewoonten doorbreken is een uitdaging, maar deze tips kunnen je helpen ongezond gedrag te stoppen voordat het tot een terugval of terugval leidt:

Doorbreek de cyclus van schaamte

Schaamte is een negatief gevoel dat op jezelf gericht is, zoals zeggen: “Ik ben een slecht mens” in plaats van “Ik heb iets slechts gedaan”. Schaamte drijft vaak tot zelfdestructief gedrag in een poging om die pijn te verzachten. Je inlaten met dat gedrag houdt de schaamte in stand en leidt tot meer zelfdestructief gedrag. Dit kan een moeilijke cyclus zijn om te doorbreken.

Begin door weinig schadelijk gedrag te vervangen door gedrag dat gezond is en dat trots bevordert, de antithese van schaamte. Bijvoorbeeld, in plaats van een witte leugen te vertellen, vertel je de waarheid. Neem verantwoordelijkheid voor je kleine knoeierijen, en maak positieve keuzes in je levensstijl die een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid bevorderen. Verbetering van je zelfbeeld zal je helpen de schaamte los te laten, en je zult minder snel geneigd zijn je in te laten met de gedragingen die de schaamte terugbrengen.

Geloof de negatieve gedachten niet

Het is niet gemakkelijk om een zelfdestructieve gewoonte te doorbreken, en negatieve gedachten maken het alleen maar moeilijker. Jezelf vertellen dat je zwak of dom bent is niet alleen op zichzelf destructief, maar het is ook niet waar. Het identificeren en veranderen van schadelijke manieren van denken kan al een heel eind op weg zijn om zelfdestructieve manieren van gedrag in te dammen.

De volgende keer dat je een negatieve gedachte over jezelf hebt, stop dan, denk na en herformuleer hem op een positievere manier. Bijvoorbeeld, in plaats van te zeggen: “Ik ben zwak,” zeg je: “Ik voel me nu zwak, maar ik weet dat ik dit kan.”

Zoek steun

De kracht van steun van vrienden, familie en leeftijdgenoten kan niet onderschat worden. Als je een slechte gewoonte probeert te doorbreken, is aanmoediging en inbreng van anderen van onschatbare waarde.

Vertel een vriend, familielid, of lid van een steungroep welk gedrag je probeert te veranderen. Vraag hen om aanmoediging en hulp bij het jezelf verantwoordelijk houden. Ondersteunende vrienden en dierbaren kunnen je kracht geven, je aanmoedigen, en wijsheid bieden als je het moeilijk hebt.

Gebruik mislukkingen om te leren

Je zult waarschijnlijk niet al je zelfdestructieve gedrag van de ene op de andere dag kunnen veranderen, maar je kunt je mislukkingen gebruiken om betere manieren te leren om ze de volgende keer in te tomen. Denk na over wat je er toe bracht tegen beter weten in te kiezen voor een zelfdestructief gedrag, en bedenk dan manieren om die wegversperring de volgende keer te omzeilen.

De houding waarmee je een mislukking tegemoet treedt, bepaalt mede het uiteindelijke resultaat. Als je bijvoorbeeld drugs of alcohol gebruikt als je eenmaal in herstel bent en je slaat jezelf erover en houdt je bezig met negatieve zelfpraat, heb je meer kans op een regelrechte terugval dan wanneer je de situatie evalueert, er van leert wat je kunt om er de volgende keer beter mee om te gaan, jezelf vergeeft en verder gaat

Bereid je van tevoren voor

Je bewust worden van wat ongezonde gewoonten triggert, kan je helpen voorkomen dat je eraan begint. Als je bijvoorbeeld probeert te stoppen met roken of drinken, plan dan vooruit op situaties die je zin geven om te roken en werk een strategie uit om met het ongemak om te gaan.

Als je eenmaal in de lastige situatie bent, blijf dan alert op je gedachten, gevoelens en houdingen en probeer je je copingstrategie uit. Als het mislukt, gebruik dan je mislukking om te leren wat je de volgende keer anders zou kunnen doen.

Lees ook: Patronen doorbreken – negatieve gevoelens en gewoonten herkennen en veranderen

Behandeling van zelfdestructief gedrag

De behandeling wordt afgestemd op je specifieke behoeften. Frequentie en ernst van de symptomen zijn belangrijke overwegingen. Therapie kan bestaan uit:

• Gesprekstherapie. Gesprekstherapie kan je helpen de oorsprong van je zelfdestructieve gedrag te begrijpen. Je kunt ook leren hoe je stress kunt beheersen en op een gezondere manier met uitdagingen kunt omgaan. Sessies kunnen een-op-een met je therapeut zijn, met betrokkenheid van je familie, of in een groepsvorm.
• Gedragstherapie. Gedragstherapie kan voor korte of lange termijn gebruikt worden. Je therapeut kan je helpen je meer bewust te worden van triggers en hoe je op een minder storende manier kunt reageren.

Eventuele andere aandoeningen moeten ook aangepakt worden. Dit kan inhouden:

• verslavingsbegeleiding
• woedebeheersing
• meditatie
• stressbeheer

Medicatie kan gebruikt worden om aandoeningen te behandelen, zoals:

• depressie
• angststoornissen
• obsessief-compulsief gedrag
• PTSS
• ernstige zelfverwonding of zelfmoordpogingen

Je arts kan een combinatie van behandelingen aanraden.

Risicovol, zelfdestructief gedrag kan het risico op slechte psychische gezondheid en vroegtijdige dood verhogen. Maar je kunt volledig herstellen van zelfdestructief gedrag. Hoe lang het duurt hangt af van:

• de frequentie en de ernst van de symptomen
• of je andere aandoeningen hebt, zoals depressie of PTSS
• je specifieke zelfdestructieve gedrag en of het samenhangt met zaken als alcoholmisbruik of een eetstoornis

Je vooruitzichten hangen af van je individuele omstandigheden. Therapie en medicatie kunnen effectief zijn bij de behandeling van een verscheidenheid aan psychische stoornissen.

Geschiedenis van de studie naar zelfdestructie

Zelfvernietigend gedrag werd voor het eerst bestudeerd in 1895 door Freud en Ferenczi. Zij verdiepten zich in hoe traumatische ervaringen de ontwikkeling van kinderen beïnvloedden. Freud en Ferenczi merkten op dat kinderen die in een ongezonde omgeving waren opgevoed vaker last hadden van zelfdestructief gedrag.

Freud concludeerde dat zelfdestructief gedrag wordt beïnvloed door iemands ego of superego en agressie. Afhankelijk van hoe sterk iemand wordt beïnvloed, zal dit de intensiteit van iemands destructieve gedrag verhogen.

Schuldgevoel is daarbij een belangrijke factor. Opgroeien met alcoholistische ouders kan bijvoorbeeld iemands zelfdestructieve gedrag versterken, omdat je je schuldig voelt dat je je ouders niet de hulp hebben geboden die ze nodig hadden. Omdat je er niet in slaagde je ouders te helpen voel je je alsof je ouders door jou gefaald hebben en gebruik je zelfbeschadiging als een copingmechanisme.

Conclusie

Als je denkt dat je zelfvernietigend gedrag vertoont, dan is dat waarschijnlijk ook zo. Ga naar je dokter of zoek een psycholoog. In therapie kun je de oorzaak en gevolgen van zelfdestructief gedrag doorwerken. Je kunt nieuwe copingvaardigheden vinden en oefenen met alternatief gedrag. Je kunt een gelukkiger, minder zelfdestructief leven leiden.

Lees ook: Wat is acting out als copingmechanisme?

Lees ook: omgaan met zelfbeschadiging bij jezelf of een naaste