Overlevendensyndroom

Het overlevendensyndroom is een schuldgevoel over het overleven of het vermijden van schade na een ramp, ziekte of de dood, terwijl anderen dat niet deden. Dit fenomeen kan zich voordoen in verschillende levensbedreigende situaties zoals auto-ongelukken, oorlogen, natuurrampen en ziekten.

Na een levensbedreigende of traumatische gebeurtenis vragen mensen met het overlevendensyndroom zich af waarom ze deze gebeurtenis hebben overleefd of waarom ze minder hebben geleden dan anderen.

Er zijn momenten waarop overlevendensyndroom een legitieme oorzaak kan hebben, zoals het veroorzaken van een ongeval dat tot de dood of letsel van een ander heeft geleid, maar meestal is er weinig of niets dat iemand kon doen om de uitkomst te voorkomen of te veranderen.

Voorbeelden van het overlevendensyndroom

• Mensen die de AIDS-epidemie hebben meegemaakt beschreven schuldgevoelens als ze overleefden, terwijl anderen, waaronder vrienden of familie, stierven.
• Overlevenden van andere ziekten kunnen zich schuldig voelen als ze herstellen. Zo zijn er mensen beschreven die hersteld zijn van COVID-19 die last hebben van het overlevendensyndroom.
• Na een overstroming of tornado kunnen mensen zich schuldig voelen en zich afvragen waarom hun huis werd gespaard terwijl het huis van hun buurman werd verwoest.
• Het overlevendensyndroom kan zich ook voordoen bij minder levensbedreigende traumatische gebeurtenissen, bijvoorbeeld als je onvruchtbaar bent geweest en zwanger wordt, terwijl je vrienden nog bij de fertiliteitskliniek zitten.
• Werknemers kunnen zich ook schuldig voelen als veel anderen in het bedrijf worden ontslagen. Degenen die hun baan houden kunnen het gevoel hebben dat dit niet te wijten is aan hun verdiensten, vaardigheden of inspanningen.

var bol_sitebar_v2={“id”:”bol_1640698989062″, “baseUrl”:”partner.bol.com”,”productId”:”9200000046796569″,”familyId”:””,”siteId”:”58677″,”target”:true,”rating”:true,”price”:true,”deliveryDescription”:true,”button”:true,”linkName”:”Traumasporen”,”linkSubId”:””};

Is het overlevendensyndroom een erkende stoornis?

Hoewel het overlevendensyndroom in psychologische en medische literatuur is verschenen, blijft het fenomeen zelf slecht gedefinieerd en zelden beschreven.

Het overlevendensyndroom werd voor het eerst gezien en onderzocht in overlevers van het concentratiekamp in de tweedewereldoorlog en staat in die situatie bekend als concentratiekampsyndroom of KZ-syndroom (de afkorting voor Konzentrationslager).

Het overlevendensyndroom wordt vaak gezien als een onderdeel of een vorm van algemene posttraumatische stressstoornis (PTSS). Het kan worden gezien als een van de cognitieve en stemmingsgerelateerde symptomen van PTSS, waaronder vervormde schuldgevoelens en negatieve gedachten over zichzelf. Het is echter belangrijk om op te merken dat mensen het overlevingssyndroom kunnen ervaren zonder dat ze PTSS hebben. Ze kunnen ook PTSS hebben zonder zich schuldig te voelen.

Het overlevendensyndroom kan een ernstige impact hebben op je leven en functioneren, wat suggereert dat verder onderzoek nodig is om effectieve manieren te onderzoeken om mensen te helpen om te gaan met schuldgevoelens.

Daarnaast kan het overlevendensyndroom ook enorme impact hebben op je kinderen. Mensen die opgroeien met ouders met een overlevendensyndroom kunnen tweedegeneratieslachtoffer worden: iemand die de psychische gevolgen draagt van gebeurtenissen die zijn of haar ouders zijn overkomen. 

Symptomen van het overlevendensyndroom

De omvang en de ernst van het overlevingssyndroom kan variëren. Sommige mensen hebben een licht verdrietig gevoel, anderen een allesverslindende wroeging of rouw. Mogelijke symptomen (psychisch en fysiek) zijn:

• Schuldgevoel
• Nachtmerries
• Flashbacks
• Frustratie of irritatie
• Gevoelens van onmacht
• Gebrek aan motivatie
• Angst
• Zelfmoordgedachten
• Emotionele verdoving
• Slaapproblemen
• Maagpijn
• Snelkloppend hart

Na de traumatische gebeurtenis kun je ook piekeren over de gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden en nadenken over dingen die je had kunnen of moeten doen. Dit herkauwen van de gebeurtenissen kan het schuldgevoel nog verder verergeren. Meestal heb je last van ‘hindsight bias‘: je overschat je vermogen om de uitkomst van een gebeurtenis in te schatten en dus de uitkomst te veranderen.

Oorzaken van het overlevendensyndroom

Hoewel niet iedereen last heeft van schuldgevoelens na een traumatische gebeurtenis is het niet ongewoon. Maar dit betekent niet dat het niet ernstig is of dat er geen enkele vorm van interventie of behandeling voor nodig is.

Sommige mensen hebben meer kans om de schuld te internaliseren. Bij het verklaren van gebeurtenissen hebben zij de neiging om de oorzaak toe te schrijven aan zichzelf in plaats van aan krachten van buitenaf.

In veel situaties is jezelf veel invloed toeschrijven een goede eigenschap, deze mensen voelen zich vaak goed over zichzelf en hun capaciteiten. Maar in een traumatische situatie kan het ontwrichtend zijn als mensen zichzelf de schuld geven van gebeurtenissen die ze niet in de hand hebben.

Andere factoren die de kans op overlevendensyndroom kunnen vergroten zijn:

• Eerder trauma: Uit onderzoek is gebleken dat het ervaren van trauma’s tijdens de kindertijd de kans op negatieve emoties na andere levensbedreigende gebeurtenissen kan vergroten.
• Een geschiedenis van depressie: Mensen die al depressief zijn of het in het verleden hebben meegemaakt, hebben na een trauma ook meer kans hebben op schuldgevoelens en angst.
• Laag zelfbeeld: Mensen met een laag gevoel van eigenwaarde hechten minder waarde aan hun eigen welzijn. Als ze iets overleven waarbij anderen omkomen, kunnen ze zich eerder afvragen of ze hun geluk verdiend hebben. Dit kan leiden tot gevoelens van ontoereikendheid en schuldgevoelens.
• Gebrek aan steun: Mensen die niet over een solide netwerk van steun beschikken, lopen meer kans om symptomen te ervaren die verband houden met het overlevendensyndroom.
• Slechtere copingvaardigheden: Jongeren die tragische gebeurtenissen meemaken hebben vaak meer last van het syndroom dan volwassenen met betere copingvaardigheden, omdat ze minder ervaring hebben en minder vertrouwen hebben in hun eigen vermogen om met moeilijke gebeurtenissen om te gaan. De mate van veerkracht speelt een belangrijke rol bij het omgaan met negatieve gebeurtenissen en ervaringen.

var bol_sitebar_v2={“id”:”bol_1640699068562″, “baseUrl”:”partner.bol.com”,”productId”:”9200000085385676″,”familyId”:”9200000085385676″,”siteId”:”58677″,”target”:true,”rating”:true,”price”:true,”deliveryDescription”:true,”button”:true,”linkName”:”Beter%20worden%20is%20niet%20voor%20watjes%2C%20Bart%20van%20Eldert”,”linkSubId”:””};

Behandeling voor het overlevendensyndroom

Het is belangrijk dat je de juiste behandeling krijgt als je deze symptomen ervaart. Het kan niet alleen je mentale welzijn en de kwaliteit van je leven verminderen, maar het kan ook ernstige risico’s met zich meebrengen, vooral als er ook andere symptomen van PTSS aanwezig zijn. Onderzoekers hebben zelfs vastgesteld dat traumagerelateerde schuld nauw samenhangt met zelfmoordgedachten.

Cognitieve gedragstherapie (CGT) kan bijzonder effectief zijn. Via CGT werken cliënten samen met een therapeut om automatische negatieve gedachten te onderzoeken die bijdragen aan schuldgevoelens. Het onderzoeken van onrealistische gedachten en deze te vervangen door meer realistische gedachten kan helpen bij het verlichten van schuldgevoelens en zelfverwijt.

Andere vormen van psychotherapie, zoals groepstherapie, steungroepen en medicijnen kunnen ook nuttig zijn bij de behandeling van het overlevendensyndroom.

Omgaan met het overlevendensyndroom

Zelfhulpstrategieën die effectief kunnen zijn:

• Vergeet niet dat je gevoelens normaal en gewoon zijn. Het ervaren van schuld betekent niet dat je echt schuldig bent. Verdriet, angst en schuldgevoelens zijn volkomen normale reacties in de nasleep van een tragedie. Het is oké om je gelukkig te voelen dat je nog leeft terwijl je tegelijkertijd rouwt om het lot van anderen.
• Concentreer je op de externe factoren die tot de gebeurtenis hebben geleid. Door je te richten op externe invloeden die de situatie hebben veroorzaakt kun je je schuldgevoelens loslaten.
• Sta jezelf toe om te rouwen. Geef jezelf de tijd en verwerk dingen in je eigen tempo.
• Doe iets positiefs. Probeer je schuldgevoelens om te buigen naar een verandering in de wereld. Soms kan iets kleins doen voor iemand anders je al helpen om schuldgevoelens te verlichten.
• Oefen in het vergeven van jezelf. Zelfs als je acties verantwoordelijk waren voor schade aan een ander kan zelfvergeving je helpen om vooruit te komen en weer een positieve blik te krijgen.
• Praat met je arts als je symptomen ernstig zijn of als je schuldgevoelens je vermogen om normaal te functioneren in de weg staan.

Conclusie

Het overlevendensyndroom kan soms overweldigend zijn, maar het is niet ongewoon om je zo te voelen als je een traumatische of moeilijke levensgebeurtenis hebt overleefd. Het is belangrijk om gevoelens te erkennen en hulp te krijgen als deze gevoelens te moeilijk worden om in je eentje te beheersen. Een passende behandeling kan je helpen om gevoelens van overmatig of overweldigend schuldgevoel aan te pakken.