Afwijzingsgevoelige dysforie (RSD)

Niemand houdt van afwijzing. Het kan pijn doen om afgewezen te worden door iemand waar je verliefd op bent, een vriend of vriendin of door je collega’s, maar afwijzing is een onvermijdelijk aspect van het leven. Sommige mensen kunnen afwijzing makkelijker van zich afschudden dan anderen. Voor sommigen kan het gevoel van afwijzing een overweldigende emotionele reactie oproepen. Deze overweldigende reactie wordt ook wel afwijzingsgevoelige dysforie, Rejection Sensitive Dysphoria of RSD genoemd.

Wat is afwijzingsgevoelige dysforie?

Afwijzingsgevoelige dysforie wordt gekenmerkt door extreme emotionele gevoeligheid voor bekritiseerd of afgewezen worden, of dat nu echt of ingebeeld is. Mensen die leven met afwijzingsgevoelige dysforie zijn gevoeliger voor afwijzing en kunnen gemakkelijk getriggerd door bepaalde situaties. Ze hebben zo’n sterke emotionele reactie op negatieve oordelen, uitsluiting, of kritiek van anderen, dat het hen in een neerwaartse spiraal brengt. Ze voelen zich mislukt als mens, ze kunnen zich woedend voelen en willen aanvallen, ze overdrijven in hun hoofd hoe erg een gebeurtenis was en hoezeer mensen een hekel aan hen hebben, of ze dragen langdurige schaamte met zich mee.

Afwijzingsgevoelige dysforie kan bij iedereen voorkomen, maar is vooral omschreven als een onderdeel van aandachtsstoornis met hyperactiviteit (ADHD).

Afwijzingsgevoelige dysforie heeft een grote invloed op relaties. Het is moeilijk voor iemand met deze stoornis om te daten, want de angst om afgewezen te worden is zo sterk dat ze zich isoleren of een verlating zien waar die er niet is. Ook relaties zelf zijn moeilijk omdat mensen steeds bevestiging nodig hebben, hun partner willen controleren of nodeloos agressief reageren op mogelijke afwijzingstekenen.

Lees ook: Alles over verlatingsangst

Symptomen van afwijzingsgevoelige dysforie

Omdat het geen officiele psychische aandoening is, is er geen reeks empirisch-kwantificeerbare criteria om te bepalen of je officieel aan een diagnose voor RSD voldoet. Maar je kunt een sterk vermoeden hebben als je je herkent in een aantal van de onderstaande kenmerken:

• Je hebt een hoge gevoeligheid voor de mogelijkheid van afwijzing
• De gedachte aan afwijzing maakt je fysiek onpasselijk
• Je pogingen en mislukkingen om ergens bij te horen zorgen voor een voortdurend, lichamelijk ongemak
• Je zet je voortdurend schrap voor situaties waarin je afgewezen zou kunnen worden
• Je isoleert jezelf of vermijd sociale situaties om niet afgewezen te worden
• Je herbeleeft een interactie vaak en intens en herkauwt dan hoe je iets verkeerd gedaan of gezegd hebt
• Je hele gevoel van eigenwaarde hangt af van wat andere mensen van je vinden
• Je stelt te hoge eisen aan jezelf
• Je voelt je gemakkelijk getriggerd in de richting van schuld of schaamte
• je wordt boos of agressief als je afwijzing of gebrek aan respect voelt

afwijzingsgevoelige dysforie heeft overeenkomsten met psychische aandoeningen, waaronder:

• sociale angst
• depressie
• bipolaire stoornis
• borderline persoonlijkheidsstoornis
• posttraumatische stressstoornis

Afwijzingsgevoelige dysforie versus sociale angst

De symptomen van afwijzingsgevoelige dysforie lijken op die van sociale angst, en beide soorten angst kunnen in dezelfde persoon voorkomen, maar er is een verschil in wat de angst triggert:

• Iemand met sociale angst is bang voor het oordeel van vreemde mensen en voelt vaker een slopend ongemak in de aanloop naar een mogelijke afwijzing bij mensen die ze niet goed kennen. Iemand met afwijzingsgevoelige dysforie is bang niet goed genoeg bevonden te worden door mensen die belangrijk voor hem of haar zijn en heeft de existentiële angst voor afwijzing juist sterker bij iemand die hij of zij wel goed kent.
• Iemand met afwijzingsgevoelige dysforie is niet altijd angstig vóór een interactie, zoals iemand met sociale angststoornis, maar kan juist achteraf een buitenproportionele en extreme reactie hebben als hij of zij vond dat het ‘slecht’ ging.

Lees ook: Alles over sociale angst

Afwijzingsgevoelige dysforie en ADHD

Het hebben van ADHD lijkt het risico op afwijzingsgevoelige dysforie aanzienlijk te verhogen. Dit wil niet zeggen dat mensen met ADHD altijd last hebben van afwijzingsgevoelige dysforie, maar wel dat ADHD een risicofactor is. Het is niet helemaal duidelijk waarom dat zo is, maar mogelijke verklaringen zijn:

• Het centrale zenuwstelsel bij mensen met ADHD wordt op andere manieren geactiveerd. Dit wordt onder anderen gekenmerkt door een onvermogen om emotionele reacties te beheersen. Omdat mensen met ADHD intensere emoties ervaren, kunnen ze een verhoogde reactie hebben op elk gevoel van afwijzing.
• Mensen met ADHD kunnen soms gedrag vertonen waardoor ze buiten de typische sociale normen vallen. Dit kan situaties scheppen waarin degenen met ADHD signalen opvangen dat ze als buitenstaander worden gezien, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat.
• De neiging tot impulsiviteit die gepaard gaat met ADHD kan iemand doen reageren op manieren die de interactie verder saboteren. Door hun extreme ontsteltenis over vermeende afwijzing kunnen mensen met ADHD snel een actie koppelen aan dit gevoel, zoals weglopen of woedend worden.

Oorzaken van afwijzingsgevoelige dysforie

De precieze reden voor de sterke emotionele reactie op afwijzing in afwijzingsgevoelige dysforie wordt niet helemaal begrepen. Het kan genetische of erfelijke factoren hebben, waarbij sociale en psychologische triggers in de omgeving helpen bij de ontwikkeling van dit hechtingsprobleem.

Voorbeelden van psychologische triggers zijn: opgroeien met overdreven perfectionistische normen, op jonge leeftijd een traumatische afwijzing ervaren, je overdreven schuldig of beschaamd voelen voor normaal gedrag, of een verstoorde of disfunctionele hechting met je ouders of verzorgers gehad hebben. Trauma, misbruik en verwaarlozing kunnen je ook overgevoelig maken voor de mogelijkheid van afwijzing.

Lees ook: Hechting en hechtingsproblemen bij kinderen en volwassenen

Behandeling voor afwijzingsgevoelige dysforie

Therapie en medicijnen kunnen helpen om symptomen zoals hyperactiviteit en depressie te verlichten. Je arts kan je daarnaast aanraden eerst de onderliggende aandoening te behandelen.

Cognitieve gedragstherapie

Gedragsinterventie kan helpen je overgevoeligheid te verminderen. Dit kan het gemakkelijker maken om met afwijzing en kritiek om te gaan en er mee om te gaan. Daarom zal je arts waarschijnlijk psychotherapie voorstellen. Je leert hoe je met stressvolle situaties omgaat, relatieconflicten oplost, de communicatie verbetert, en emotionele trauma’s of misbruik overwint.

Medicijnen

Guanfacine is een veelgebruikt medicijn voor afwijzingsgevoelige dysforie. Het wordt gewoonlijk voorgeschreven om de bloeddruk te verlagen, maar het heeft ook een wisselwerking met receptoren in de hersenen, waardoor hyperactiviteit en emotionele reacties verminderen.

Veranderingen in levensstijl

Je kunt een paar dingen doen om je emotionele reactie op afwijzing en kritiek te helpen beheersen. Het kan bijvoorbeeld helpen om je emoties in perspectief te houden. Probeer te begrijpen dat wat je voelt of waarneemt als afwijzing of kritiek misschien niet echt bestaat.”

Het helpt ook om je algehele stressniveau te verlagen, waardoor je je kalmer en meer op je gemak kunt voelen. Dit maakt het gemakkelijker om je emoties onder controle te houden.

Lees ook: Stevie (28) over PTSS en EMDR: ‘Ik had heel veel last van verlatingsangst’

Ebook over hechtingsproblemen

In de openhartige verhalen in dit ebook deelt twintiger Sammie hoe zij leert leven met de gevolgen van onveilige hechting en emotionele verwaarlozing in haar jeugd, waaronder verlatingsangst.

Over traumaverwerking, therapiesessies en hoe Sammie probeert om haar leven (met liefde, vriendschappen, werk en studie) weer op te pakken. Een leven dat niet meer geregeerd wordt door alle onveiligheid uit haar jeugd; een toekomst zonder vroeger.

Lees meer