Somatische symptoomstoornis

Somatische symptoomstoornis is een aandoening waarbij je last hebt van buitensporige gedachten en gevoelens in verband met een of meerdere chronische lichamelijke symptomen. Somatische symptoomstoornis kan angst en negatieve emoties veroorzaken.

Wat is een somatische symptoomstoornis volgens de DSM?

Volgens het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-V) is somatische symptoomstoornis een psychische stoornis die buitensporige gevoelens, gedachten, of gedragingen veroorzaakt die zich concentreren rond ten minste één somatisch (lichamelijk) symptoom. Hypochondrie of ziekte-angststoornis is bijvoorbeeld een somatische symptoomstoornis.

Voor een diagnose van somatische symptoomstoornis moeten de negatieve gedachten en emoties minstens 6 maanden aanhouden en een of meer van de volgende symptomen veroorzaken:

• overdreven of aanhoudende gedachten over de ernst van de symptomen
• buitensporig veel tijd en energie besteden aan het behandelen of afhandelen van symptomen of mogelijke gezondheidsproblemen
• aanhoudend grote bezorgdheid over gezondheid of symptomen
• lichamelijke symptomen die minstens 6 maanden of langer aanhouden, het dagelijks leven aanzienlijk verstoren, en leed veroorzaken
• buitensporige acties ondernemen om het risico van waargenomen gevaar of schade te verminderen

In Het mens achter de labels vertellen 22 mensen hoe het voor hen voelt om een stoornis uit de DSM-V te hebben, er is ook een hoofdstuk over de somatische symptoomstoornis:

Eerdere benamingen van de somatische symptoomstoornis

In de DSM-V verving somatische symptoomstoornis andere psychische aandoeningen, waaronder:

• somatisatiestoornis
• hypochondrie
• pijnstoornis
• SOLK
• ongedifferentieerde somatoforme stoornis

Een belangrijk onderscheid tussen somatische symptoomstoornis en de bovengenoemde vroegere DSM-IV stoornissen is dat mensen met somatische symptoomstoornis geen onverklaarbare symptomen hoeven te hebben.

Een ander verschil is dat somatische symptoomstoornis ten minste één chronisch lichamelijk symptoom veroorzaakt. Bovendien gaat het gepaard met buitensporige, aanhoudende negatieve gevoelens, gedachten, en emoties.

Risicofactoren voor somatische symptoomstoornis

Niemand weet waarom somatische symptoomstoornis echt voorkomt, maar onderzoek suggereert dat risicofactoren kunnen zijn:

• seksueel, emotioneel of fysiek misbruik
• verwaarlozing in de kindertijd
• een chaotische levensstijl
• een geschiedenis van middelen- en alcoholmisbruik
• last hebben van een persoonlijkheidsstoornis, zoals obsessief-compulsieve stoornis
• psychosociale stressoren, zoals verminderd beroepsmatig functioneren en werkloosheid
• genetische factoren

Symptomen

Mensen met somatische symptoomstoornis ervaren overmatige angst en aanhoudende negatieve emoties, gevoelens en gedragingen in relatie tot ten minste één chronisch, invaliderend, of verontrustend lichamelijk symptoom. Enkele veel voorkomende lichamelijke symptomen die met somatische symptoomstoornis geassocieerd worden zijn:

• verhoogde hartslag
• gastro-intestinale problemen
• spierspanning, stijfheid, en krampen
• pijn
• moeite met ademhalen of kortademigheid
• zwak voelen

Diagnose somatische symptoomstoornis

Om de diagnose somatische symptoomstoornis te stellen zal een arts je vragen naar al je symptomen, je medische voorgeschiedenis en een lichamelijk onderzoek doen, zoals diagnostische bloed-, beeldvormings- en andere laboratoriumtesten, om andere mogelijke oorzaken van de symptomen te helpen uitsluiten.

Artsen kunnen iemand met somatische symptoomstoornis diagnosticeren als geen andere tests hun symptomen verklaren en ze hebben:

• ten minste één chronisch symptoom, hoewel er meerdere symptomen kunnen zijn die kunnen komen en gaan
• ten minste één lichamelijk symptoom dat het dagelijks leven verstoort
• aanhoudende buitensporige gedachten, emoties of gedragingen die verband houden met lichamelijke symptomen of gezondheidsproblemen en ten minste één van de volgende inhouden:
  • voortdurende hoge mate van bezorgdheid gericht op symptomen of gezondheid
  • buitensporige voortdurende gedachten
  • buitensporig veel energie, tijd, of geld besteden aan gezondheidsproblemen of symptoombestrijding

Een arts kan ook kiezen voor een onderzoek van je psychische toestand, waarbij hij je observeert en je vragen stelt om de volgende factoren te evalueren:

• mogelijkheid om te voorkomen en hoeveel het je aantast
• aandacht, geheugen en concentratie
• stemming
• oriëntatie
• aanwezigheid van hallucinaties of waanideeën
• suïcidale of moorddadige gedachten of fantasieën

In de meeste gevallen ontwikkelen mensen somatische symptoomstoornis rond hun 30ste jaar. Doorgaans zal een huisarts of medicus de diagnose stellen, niet een psychiater.

Behandeling

Behandelplannen voor mensen met somatische symptoomstoornis zijn erop gericht de symptomen onder controle te krijgen en het functioneren te verbeteren. Behandelingsmogelijkheden voor somatische symptoomstoornis omvatten:

• regelmatige bezoeken aan één vertrouwde arts om te veel testen of behandelingen te vermijden
• antidepressiva en anti-angst medicijnen
• gesprekstherapie of cognitieve gedragstherapie (CGT), om gedrag en denkpatronen te veranderen en zo te helpen omgaan met lichamelijke symptomen en stress
• bezigheidstherapie, om te leren omgaan met het dagelijks functioneren
• fysiotherapie, om lichamelijke symptomen te verminderen en het functioneren te verbeteren
• Sint-Janskruid supplementen
• elektroconvulsietherapie
• mindfulness therapie en ontspanningstrainingstechnieken

Overige problemen bij een somatische symptoomstoornis

Mensen met somatische symptoomstoornis kunnen om met hun symptomen om te gaan destructieve copingmethoden of afweermechanismes gebruiken, zoals drugs of alcohol. Veel mensen met somatische symptoomstoornis hebben ook last van angst en depressie.

Lichamelijke en geestelijke symptomen die aan somatische symptoomstoornis ten grondslag liggen of ermee samenhangen, kunnen het functioneren ook bemoeilijken. Deze symptomen kunnen invaliderend worden en je kwaliteit van leven verminderen.

Mensen met somatische symptoomstoornis kunnen ook alexithymie ontwikkelen, wat betekent dat ze moeite hebben met het herkennen en uiten van emoties. Negatieve complicaties van invasieve of heftige medische onderzoeken zijn ook een mogelijkheid.

Een veelgemaakte fout van artsen bij een somatische symptoomstoornis is dat ze suggereren dat er niets mis zou zijn wanneer er lichamelijk geen oorzaak van de pijn te vinden is. Het feit dat de psyche de bron van pijn is betekent nog niet dat de pijn verzonnen of overdreven is. Deze wordt daadwerkelijk zintuiglijk waargenomen en is soms zelfs intenser dan bij somatische klachten.

Wanneer is het nodig om naar een dokter gaan?

Iedereen die onverklaarbare, aanhoudende, chronische symptomen ervaart moet met een arts praten.

Je kunt het beste ook met een arts praten als je last hebt van:

• verontrustende symptomen
• symptomen die je dagelijks functioneren belemmeren
• buitensporige, uit de hand gelopen gedachten of gevoelens
• buitensporige gedragspatronen, zoals tot het uiterste gaan om een waargenomen gevaar te vermijden
• gedachten of fantasieën om jezelf of anderen pijn te doen
• negatieve copingmechanismen gebruiken, zoals drugs of alcohol, om met de symptomen om te gaan

Samenvatting

Mensen met somatische symptoomstoornis ontwikkelen buitensporige negatieve gedachten, gevoelens en gedragingen die met de lichamelijke symptomen te maken hebben.

Studies tonen aan dat tot 90% van de mensen met somatische symptoomstoornis de symptomen 5 jaar of langer hebben. Hoewel er enkele behandelingsmogelijkheden bestaan, blijkt uit reviews en meta-analyses dat therapeutische interventies voor somatische symptoomstoornis meestal een klein tot matig positief effect hebben.

Het is belangrijk om met een arts te praten over alle onverklaarbare symptomen, vooral als ze chronisch of invaliderend zijn of die je dagelijks leven belemmeren.

Je kunt er de voorkeur aan geven niet met meerdere, niet met elkaar verbonden zorgverleners te praten om overmatig testen en de daarmee gepaard gaande zorgen en kosten te vermijden.

Lees ook: Centrale sensitisatie (chronische pijn als aandoening)