Verborgen narcisme

We staan allemaal onder druk om te lijken op onze idealen, om onszelf tot een bepaald beeld te maken, en we doen allerlei dingen om de illusie te wekken dat het goed met ons gaat, waaronder liegen tegen onszelf en anderen.

Sommige mensen hebben het gemakkelijker dan anderen met het reguleren van deze gevoelens en emoties. Wie ermee worstelt heeft misschien meer kans om een Narcistische Persoonlijkheidsstoornis (NPS) of een andere persoonlijkheidsstoornis te ontwikkelen.

Lees ook: Overzicht van vermoedelijke oorzaken van Narcisme (NPS)

Wat is verborgen narcisme?

Narcistische Persoonlijkheidsstoornis (NPS) komt voor op een breed spectrum dat een breed scala van trekken omvat. De meeste mensen met narcisme zijn makkelijk te herkennen, ze zijn de mensen die de menigte bespelen, luidkeels fantastische verhalen delen en hun belangrijkheid en prestaties etaleren. Ze zijn meestal extravert, brutaal, en op zoek naar aandacht. Ze kunnen agressief of gewelddadig worden als een persoon of situatie hun gevoel van status uitdaagt. Ze lijken vaak niet benaderbaar of meelevend.

Verborgen narcisme, ook wel covert narcisme of kwetsbaar narcisme genoemd, is een uitingsvorm die heel wat minder goed te zien is. Iemand met verborgen narcisme is iemand die NPS heeft, maar naar buiten toe niet de grandioosheid of het gevoel van belangrijkheid vertoont dat kenmerkend is voor narcisme. In plaats daarvan kan hij of zij juist gevoelig, verlegen, teruggetrokken of bescheiden overkomen. Hij of zij gelooft echter nog steeds dat hij of zij beter is dan andere mensen en gedraagt zich daar ook naar.

Onderzoeker en auteur Craig Malkin suggereert dat de term ‘verborgen’ misleidend kan zijn, omdat het lijkt alsof de verborgen narcist zich stiekem gedraagt of dat zijn of haar streven naar belangrijkheid niet zo intens is als dat van een openlijke narcist. De criteria voor openlijk narcisme en verborgen narcisme zijn echter dezelfde:

• Een opgeblazen gevoel van eigenwaarde of grandioosheid
• Fantaseren over invloedrijk, beroemd, en/of belangrijk zijn
• Overdrijven van capaciteiten, talenten, en prestaties
• Hunkeren naar bewondering en erkenning
• Gepreoccupeerd zijn met schoonheid, liefde, macht, en/of succes
• Een overdreven gevoel hebben uniek te zijn
• Geloven dat de wereld je iets verschuldigd is
• Anderen uitbuiten of manipuleren om te krijgen wat je wilt
• Ontbreken van empathie jegens anderen

Tekenen van verborgen narcisme

De volgende tekenen kunnen wijzen op verborgen narcisme. Alleen een gekwalificeerde psychiater kan een diagnose van een psychische aandoening stellen. Als je deze trekken bij een geliefde opmerkt moedig hem of haar dan aan om steun te zoeken bij een psycholoog of psychiater die opgeleid is om mensen met persoonlijkheidsstoornissen te helpen.

1: Extreme gevoeligheid voor kritiek

Gevoelens van onveiligzijn zijn typisch voor iemand met narcisme. Bij iemand met verborgen narcisme uit zich dat als extreme gevoeligheid voor kritiek. Natuurlijk is deze gevoeligheid voor kritiek niet uniek voor NPS, want weinig mensen vinden het prettig bekritiseerd te worden. Maar de manier waarop iemand reageert op zowel echte als vermeende kritiek is anders bij verborgen narcisten.

Iemand met verborgen narcisme kan doen alsof hij of zij boven de kritiek staat. Inwendig kunnen ze zich echter leeg, vernederd of boos voelen. Verborgen narcisten kunnen ook beledigingen waarnemen die er helemaal niet zijn en zijn geneigd snel defensief te worden. Ze kunnen wraakzuchtig of passief-agressief handelen als ze menen dat iemand hen gekleineerd heeft.

2: Passief-agressief gedrag

De meeste mensen hebben deze manipulatietactiek waarschijnlijk wel eens gebruikt, misschien zonder het te beseffen. Maar mensen met verborgen narcisme gebruiken vaak passief-agressief gedrag om frustratie over te brengen of zichzelf superieur te doen lijken. De belangrijkste drijfveren hiervoor zijn:

• de diepgewortelde overtuiging dat hun speciaalheid hen het recht geeft te krijgen wat ze willen
• het verlangen om wraak te nemen op mensen die hen onrecht deden of meer succes hadden

Passief-agressief gedrag is bijvoorbeeld:

• het saboteren van andermans werk of relaties
• anderen doodzwijgen
• plagende of spottende opmerkingen die grappig bedoeld lijken
• subtiel de schuld in de schoenen schuiven waardoor anderen zich slecht voelen of zich afvragen wat er echt gebeurd is
• uitstellen van taken waarvan hij of zij denkt dat ze er te goed voor zijn

3: Verlegen of teruggetrokken karakter

Verborgen narcisme hangt sterker samen met introversie dan andere soorten narcisme. Mensen met deze vorm van NPS zijn diep onzeker en bang dat andere mensen hun falen zien. Ze kunnen daarom situaties of relaties vermijden. Ze kunnen ook sociale gelegenheden vermijden vanwege sociale angst, angst om zichzelf met anderen te vergelijken, of afgunst.

Mensen met heimelijk narcisme kunnen daarnaast sociale situaties of relaties vermijden die geen duidelijke voordelen hebben. Ze voelen zich tegelijk superieur en hebben de neiging anderen te wantrouwen.

Onderzoek uit 2015 wijst er daarnaast op dat het omgaan met de oorzaken van NPS emotioneel uitputtend kan zijn, waardoor er voor mensen met verborgen narcisme weinig energie overblijft voor het ontwikkelen van zinvolle relaties.

4: Moeite met werk en relaties

Onderzoekers zeggen dat mensen met heimelijk narcisme weliswaar bescheiden lijken, maar dat ze geloven dat ze superieur zijn aan andere mensen. Als gevolg daarvan vermijden ze situaties of taken die dit gevoel van superioriteit uitdagen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld vermijden werk te doen waarvan ze denken dat het beneden hun stand is.

De manier waarop iemand met verborgen narcisme zich gedraagt maakt het vaak moeilijk voor hem of haar om aan het werk te blijven. Soms kunnen ze ervoor kiezen niet te werken omdat het niet strookt met hun gevoel van eigenwaarde.

Ze kunnen ook moeite hebben om relaties te onderhouden. Omdat een van de kenmerkende eigenschappen van narcistische persoonlijkheidsstoornis gebrek aan empathie is, zal de verborgen narcist niet op een gezonde manier emotioneel ontvankelijk zijn voor zijn of haar partner. Hoewel de verborgen narcist emotioneel toegankelijk lijkt is dat meestal niet meer dan een facade.

5: De neiging zichzelf te profileren door daden

Mensen met een Narcistische Prsoonlijkheidsstoornis hunkeren naar bewondering en vertrouwen op anderen om hun eigenwaarde op te bouwen. Mensen met verborgen narcisme zijn niet anders, maar in plaats van op te scheppen over zichzelf hebben ze de neiging zichzelf neer te zetten als iemand die goed is in zijn of haar werk of empatisch is voor anderen, met als onderliggend doel complimenten te verdienen.

De verborgen narcist zal voortdurend bevestiging te zoeken over zijn talenten, vaardigheden en prestaties en anderen zoeken om deze behoefte aan zelfoverschatting te voeden.

6: De neiging zichzelf te profileren door zichzelf te verkleinen

De openlijke narcist zal bewondering en aandacht eisen, waar de verborgen narcist zachtere tactieken zal gebruiken om diezelfde doelen te bereiken.

In plaats van zichzelf groot te maken kunnen verborgen narcisten zichzelf naar beneden halen. Ze kunnen bescheiden spreken over hun bijdragen met een onderliggend doel om complimenten en erkenning te verdienen. Of ze kunnen een compliment geven om er een terug te krijgen.

7: Grandioze fantasieën

Een verborgen narcist besteedt meestal meer tijd aan het denken over zijn capaciteiten en prestaties dan aan het praten erover. Ze trekken zich vaak terug in een fantasiewereld van onbeperkt succes of briljantheid waarin ze superieur zijn aan anderen. Fantasieën kunnen inhouden dat ze:

• erkend worden om hun talenten en promotie krijgen op het werk
• overal waar ze komen bewonderd worden om hun aantrekkelijkheid
• lof ontvangen omdat ze mensen redden van een ramp

Lees ook: Fantasie als afweermechanisme

8: Gevoelens van depressie en angst

Mensen met verborgen narcisme hebben een groter risico op depressie en angst dan andere mensen met NPS. Hier zijn twee belangrijke redenen voor:

• Angst voor mislukking of blootstelling kan bijdragen tot angst.
• Frustratie over geïdealiseerde verwachtingen die niet overeenkomen met het echte leven, en het onvermogen om de nodige waardering van anderen te krijgen, kunnen gevoelens van wrok en depressie opwekken.

Gevoelens van leegte en gedachten aan zelfmoord worden ook in verband gebracht met heimelijk narcisme. Door een diepe faalangst en frustratie over niet gerealiseerde perfectionistische idealen worstelen ze met gevoelens van leegte of suïcidaliteit.

Mensen met verborgen narcisme hebben daarnaast vaak ook symptomen van andere persoonlijkheidsstoornissen, zoals borderline persoonlijkheidsstoornis.

9: Wrok koesteren

Mensen met verborgen narcisme kunnen lange tijd wrok koesteren. Als ze vinden dat ze oneerlijk behandeld worden zeggen ze op het moment zelf niets maar ze wachten om op een ander moment wraak te nemen. Die wraak kan subtiel of passief-agressief zijn. Hij of zij kan bijvoorbeeld een gerucht beginnen of het werk van iemand anders saboteren.

Hij of zij kan ook wrok koesteren tegen mensen die de lof of erkenning verdienen waar hij of zij recht op denken te hebben, zoals een collega die een welverdiende promotie krijgt. Dit verlangen naar wraak en de wrokgevoelens kan leiden tot bitterheid.

10: Afgunst voelen

Mensen met NPS zijn vaak jaloers op andere mensen die dingen bezitten waarvan ze vinden dat ze die zouden moeten hebben. Ze geloven ook vaak dat anderen hen benijden omdat ze speciaal en superieur zijn.

Hoewel een verborgen narcist zijn of haar gevoelens van afgunst vaak niet openlijk uitspreekt kunnen ze wel bitterheid en wrok tonen over het feit dat ze niet krijgen wat ze willen of menen te verdienen.

11: Gevoelens van ontoereikendheid

Mensen met NPS hebben onmendelijke en onrealistische normen voor zichzelf en gaan er onbewust van uit dat andere mensen hen ook aan die normen houden. Wanneer ze beseffen dat ze gewoon menselijk zijn, voelen ze zich beschaamd over deze mislukking.

Wanneer verborgen narcisten niet aan hun eigen hoge eisen kunnen voldoen, voelen ze zich vaak ontoereikend. Dit kan resulteren in gevoelens van schaamte, boosheid of machteloosheid.

12: Valse empathie

Verborgen narcisten kunnen empathisch en meelevend lijken, maar meestal is dat uit eigenbelang en alleen voor de show. Ze kunnen proberen behulpzaam of vrijgevig te zijn met het doel om goedkeuring en bewondering te krijgen.

Een verborgen narcist kan zich zo voordoen dat het lijkt alsof hij of zij geeft, maar zijn geefgedrag wordt alleen vertoond met de bedoeling er iets voor terug te krijgen. Een voorbeeld zou iets kunnen zijn als een fooi in de pot doen bij je plaatselijke koffiehuis. Een verborgen narcist is veel eerder geneigd fooi in de pot te doen als hij of zij weet dat de barista kijkt.

Als hij of zij geen lof of bewondering voor de opoffering krijgt kunnen ze zich verbitterd en wrokkig voelen en opmerkingen maken over hoe mensen misbruik van hen maken en hen niet waarderen.

13: Andermans bestaan niet erkennen

Waar een extraverte narcist je opzij duwt of manipuleert om zijn doel te bereiken, is de verborgen narcist er goed in je helemaal niet erkennen. In plaats van je expliciet te vertellen dat je niet belangrijk bent, kunnen ze je op een afspraakje laten zitten, tot het laatste moment wachten met het beantwoorden van sms’jes of e-mails, altijd te laat komen opdagen voor evenementen met jou, of helemaal nooit bevestigde plannen met je maken. Er is geen aandacht voor je tijd of interesses, waardoor je je klein, onbelangrijk en irrelevant voelt.

14: De slachtofferrol

Iemand met openlijk narcisme zit in de dramadriehoek vaker in de rol van de aanklager. Iemand met verborgen narcisme zal eerder de rol van de redder of het slachtoffer innemen. Maar al deze rollen zijn onderdeel van een toxische interactie. Lees meer over de dramadriehoek.

De openlijke narcist kan je expliciet neerhalen, onbeleefd zijn, je bekritiseren, en sarcastisch zijn. De verborgen narcist heeft een zachtaardiger aanpak om uit te leggen waarom iets jouw schuld is. Ze kunnen doen alsof ze slachtoffer zijn van je gedrag om zichzelf in een positie te brengen waarin ze geruststelling en lof van je krijgen.

15: Gaslighting

Sommige mensen met verborgen narcisme gebruiken gaslighting om verwarring te scheppen. Ze zorgen er voor dat je je waarnemingen in twijfel trekt en aan jezelf gaat twijfelen.

Lees ook: 11 tekenen van gaslighting (manipulatietechniek)

Omgaan met verborgen narcisme in je omgeving

Als iemand die je kent tekenen van NPS heeft, zorg dan ook goed voor jezelf. Kijk uit naar tekenen van misbruik en werk samen met een psycholoog die begeleiding en steun kan bieden.

Er zijn bepaalde stappen die je kunt nemen om jezelf te beschermen:

Voorkom dat je het persoonlijk opvat

Het manipulatieve gedrag kan heel persoonlijk aanvoelen. Hoe pijnlijk de impact van het gedrag ook mag aanvoelen, het is belangrijk te onthouden dat jij er niets mee te maken hebt. Het is goed om de situatie en de interacties te bekijken en te zien hoe jij eraan bijdraagt. Het is echter heel belangrijk dat je de oorzaak van het gedrag niet bij jezelf gaat zoeken.

Stel grenzen

Mensen met narcisme hebben geen gezonde grenzen. Grenzen zijn iets dat hun doelen in de weg staan. Hoe meer je je kunt oefenen in het stellen van grenzen hoe consequenter je hem of haar duidelijk maakt dat deze tactiek bij jou niet werkt.

Grenzen stellen kan heel moeilijk zijn, vooral als je dat nog nooit gedaan hebt. Onthoud dat grenzen voor jou gewoon een manier zijn om een ander te laten weten wat je waarden zijn. Bedenk wat belangrijk voor je is en werk aan het stellen van grenzen om die te ondersteunen.

Begrijpen waarom je bepaalde grenzen stelt kan je helpen meer vertrouwen te hebben in het vaststellen ervan en kan je op het goede spoor houden als iemand probeert je grenzen te schenden of te negeren.

Pleit voor jezelf

In de omgang met een verborgen narcist kan het gemakkelijk zijn om je stem te verliezen. Omdat de interactiepatronen zo manipulatief zijn, kan het tijd kosten voor je je realiseert dat je niet meer weet hoe je voor jezelf kunt opkomen.

Neem de tijd om weer af te stemmen op jezelf, op wie je bent, waar het je om gaat, je waarden, je doelen, en je talenten. Het versterken van je relatie met jezelf is de sleutel tot het kunnen opkomen voor jezelf tijdens interacties met een manipulatieve of toische persoonlijkheid.

Als je voor jezelf opkomt blijkt al snel dat je bewust bent van en kennis hebt van de tactieken, waardoor het minder aantrekkelijk wordt om die dingen bij jou te blijven proberen.

Creëer een gezonde afstand

Je relatie tot iemand met verborgen narcisme kan frustrerend en overweldigend aanvoelen. Er zijn momenten waarop het moeilijk is om afstand te scheppen tussen jou en die persoon. Probeer toch persoonlijke interacties te beperken. Vraag bijvoorbeeld om een andere plaats op je kantoor, neem pauzes op een ander tijdstip, of verbreek al het contact behalve het hoogstnoodzakelijke. Onthoud dat het doel van afstand scheppen niet is om iemand pijn te doen. Het doel is om jezelf te beschermen en ruimte te scheppen voor je genezing.