Splitsen (splitting) als afweermechanisme

Splitsen, splijten of splitting is een afweermechanisme waarbij je iets, iemand, of jezelf als “helemaal goed” of “helemaal slecht” beschouwt. Iemand die splitst ziet de wereld in termen van zwart of wit, alles of niets. Het is een onvermogen om positieve en negatieve kanten te integreren tot één geheel; vaak idealiseer en devalueer je afwisselend iets of iemand.

Splitsen kan relaties verstoren en tot intens en zelfdestructief gedrag leiden. Wanneer je splitting gebruikt als afweermechanisme zal je mensen of gebeurtenissen meestal in termen plaatsen die absoluut zijn, zonder dat er een middenweg of nuance is. Wat splitsen nog verwarrender maakt, is dat je overtuiging soms ijzersterk en onveranderlijk lijkt, of dat deze van het ene moment op het andere helemaal kan omslaan.

Wat is een afweermechanisme?

Wanneer je moeilijke emoties of impulsen hebt zoek je vaak naar manieren om met deze ongewenste gevoelens om te gaan. In tegenstelling tot bewuste strategieën die we gebruiken om met dagelijkse stress om te gaan, werken deze afweermechanismen op een volledig onbewust niveau. Ze zijn een manier waarop je geest onbewust probeert je angst te verminderen en je emotioneel evenwicht te herstellen.

Sigmund Freud was de eerste die sprak over psychologische afweermechanismen tegen angst en stress, en Anna Freud was de eerste die afweermechanismen definieerde. Na deze oorspronkelijke definitie gingen onderzoekers echter verder op zoek naar andere mogelijke afweermechanismen. Één daarvan is splitsen of splitting.

Lees ook: de psychologische afweermethoden volgens Anna Freud

Hoe werkt splitsen of splitting als afweermechanisme?

Splitsen is een onbewuste poging om je ego veilig te stellen en angst te voorkomen door dingen in alles-of-niets termen zien. Splitsen stelt je in staat om dingen die je als “helemaal slecht“ bestempelt gemakkelijk te vergeten of te verlaten en dingen die je als “helemaal goed“ beschouwt te omarmen, zelfs als die dingen schadelijk of riskant zijn.

Splitsen is vaak een reactie op de angst voor afwijzing, verlating of een ander mogelijk emotioneel trauma. Het is een veel voorkomende reactie en vaak een onbewuste beschermlaag, zodat je kan vermijden je gekwetst te voelen, afgewezen te worden of je verlaten te voelen.

Je kunt extreem positieve of extreem negatieve gevoelens hebben over:

• jezelf
• voorwerpen
• overtuigingen
• andere mensen
• situaties

Splitsen bij verschillende psychische stoornissen

Splitsen komt bij veel mensen voor tijdens de jeugd of de puberteit, maar wordt dan als voorbijgaand beschouwd. Als de cognitieve gewoonte om te splitsen in volwassenheid blijft bestaan is dat vaak onderdeel van een trauma. In sommige gevallen ontwikkelt het zich tot een persoonlijkheidsstoornis. Het impliceert ook het gebruik van andere verwante afweermechanismen zoals idealisatie en devaluatie.

Splitsen van jezelf: dissociatieve identiteitsstoornis (DIS)

Als je jezelf splitst vat je je ongewenste kant op als een vervelend onderdeel dat je probeert af te snijden of af te splitsen. Dit komt vaak voor uit vroegkinderlijk trauma en kan ten koste gaan van de volledigheid van je karakter, van mentale energie en soms een aanzienlijk deel van je geheugen. Je kunt hierbij de band tussen je persona’s of alters verliezen. Een combinatie van splitsen van jezelf en dissociatie kan leiden tot een dissociatieve identiteitsstoornis (DIS).

Lees ook: ervaringsverhalen van mensen met DIS

Een dissociatieve identiteitsstoornis (DIS) kenmerkt zich onder anderen door de aanwezigheid van twee of meer persoonlijkheden of alters en identiteitswisselingen; het veranderen van alter warbij je alleen de dingen kunt herinneren die deze persoonlijkheid heeft meegemaakt.

“Hoe word ik Tim?” gaat over leven met een dissociatieve identiteitsstoornis (DIS). Een stoornis waarin meerdere delen van de persoonlijkheid het denken en doen volledig kunnen overnemen. 

Splitsen van anderen: trauma en borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS)

Mensen die iemand anders splitsen hebben wisselende gevoelens over anderen. Ze vertonen extreme woede afgewisseld met opgewektheid. Dit komt vaak voort uit een poging om met de overmatige tegengestelde gevoelens over ouders of verzorgers om te gaan. Het is voor een kind moeilijk om met twee lijnrecht tegenover elkaar staande gevoelens om te gaan. Splitsen van anderen komt veel voor bij vroegkinderlijk trauma en kan onder anderen leiden tot borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS).

Splitsen is een veelgebruikte coping bij mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS). Eén van de DSM-criteria voor deze stoornis is zelfs een directe beschrijving van splitsen: “Een patroon van instabiele en intense interpersoonlijke relaties gekenmerkt door afwisselingen tussen extreem idealiseren en devalueren.” Hoewel dit een dsm-criterium is betekent dit niet dat iedereen met borderline splitst. Ook niet iedereen die splitst heeft borderline.

Lees ook: ervaringsverhalen van mensen met borderline

Splitsen bij narcistische persoonlijkheidsstoornis

Ook mensen met een Narcistische Persoonlijkheidsstoornis (NPS) maken gebruik van splitsing. Dit is ook een vorm van splitsen bij vroegkinderlijk trauma. Mensen die voldoen aan de diagnostische criteria voor NPS gebruiken splitsing als een centraal afweermechanisme. Vaak zien ze zichzelf als zuiver goed of bewonderenswaardig en anderen die niet aan hun wil of waarden voldoen als helemaal slecht of verachtelijk.

Splitsen bij depressie

Bij depressie kan overdreven alles-of-niets denken een zichzelf versterkende cyclus vormen. Typische alles-of-niets gedachten zijn:

• Mijn inspanningen zijn óf een succes óf ze zijn een abjecte mislukking
• Andere mensen zijn óf allemaal goed óf allemaal slecht.
• Ik ben óf helemaal goed óf helemaal slecht.
• Als je niet met ons bent, ben je tegen ons.

Voorbeelden van splitsen of splitting

• Kwetsende dingen zeggen: Ik zeg iets gemeens om mijn pijn te uiten. Daarna zeg ik snel sorry en vraag of de ander alsjeblieft blijft.
• Emotioneel afstandelijk worden: Ik voel me zo gekwetst dat ik kortaf antwoord of iemand negeer.
• Alles over-analyseren: Ik denk te veel na en zie overal problemen, ook als die er niet zijn. Ik leg dingen vaak meerdere keren uit omdat ik denk dat niemand me begrijpt.
• Mensen negeren: Als ik iemand niet meer mag, praat ik niet meer met die persoon en doe alsof hij/zij er niet is.
• Je ergeren: Ik word stil en trek me terug omdat ik bang ben iets te zeggen waar ik spijt van krijg.
• Boos worden om kleine dingen: Als ik heel boos ben, maak ik van een mug een olifant.
• Mensen blokkeren op sociale media: Iemand waar ik eerst veel om gaf, wil ik opeens niet meer zien of spreken. Ik verwijder die persoon van sociale media, totdat ik me weer anders voel.
• Plannen afzeggen: Ik duw mensen weg en zeg afspraken af, maar zoek ze later weer op om te zeggen hoe belangrijk ze voor mij zijn.
• Vreemde conclusies trekken: Ik maak snel rare gedachtes, zoals denken dat iemand me niet meer leuk vindt omdat hij/zij niet snel terugsmst.
• Lichamelijk afgeknapt voelen: Als ik iemand niet meer mag, wil ik niet dat die persoon dichtbij me komt of me aanraakt.

Hoe lang duurt een splitsing?

Splitsing treedt vaak cyclisch en heel plotseling op. Een persoon die splitst kan de wereld in zijn complexiteit zien. Maar ze veranderen hun gevoelens vaak vrij vaak van goed naar slecht.

Een splitsingsepisode kan dagen, weken, maanden of zelfs jaren duren voor het omslaat.

Wat kan een splitsings-episode uitlokken?

Een splitsing wordt meestal uitgelokt door een gebeurtenis die je extreme emotionele standpunten doet innemen. Deze gebeurtenissen kunnen betrekkelijk gewoon zijn, zoals op zakenreis moeten of ruzie met iemand krijgen. Maar vaak gaat het bij triggerende gebeurtenissen om kleine splitsingen die je na aan het hart liggen en die je angst om in de steek gelaten te worden aanwakkeren.

Symptomen van destructieve splitsing

Splitsen kan ernstige of destructieve vormen aannemen als het gepaard met andere symptomen, zoals:

• Acting-out (handelen zonder rekening te houden met de gevolgen)
• Vermijden (bewust negeren van een feit of werkelijkheid)
• Emotionele hypochondrie (proberen anderen te laten begrijpen hoe ernstig je emotionele pijn is)
• Superioriteitsgevoel (de overtuiging dat je superioriteit bezit in intelligentie of macht)
• Passieve agressie (een indirecte uiting van vijandigheid)
• Projectie (een eigen ongewenste emotie aan iemand anders toekennen)
• Projectieve identificatie (je eigen gevoelens ontkennen, ze op iemand anders projecteren, en je dan tegenover die persoon zo gedragen dat hij of zij gedwongen wordt op jou te reageren met de gevoelens die je op hem of haar geprojecteerd hebt)

Lees ook: Wat is zelfdestructie?

Hoe beïnvloedt splitsen relaties?

Splitsen leidt vaak tot extreem – en soms destructief – gedrag en persoonlijke onrust in relaties. Mensen die splitsen melden vaak dat ze intense en onstabiele relaties hebben. Iemand die de ene dag een vriend is, kan de volgende dag als een vijand gezien worden.

Mensen die splitsen worden vaak gezien als overdreven dramatisch of overspannen. Zulk gedrag kan uitputtend zijn voor de mensen om hen heen.

Enkele relatiekenmerken zijn:

• moeite om anderen te vertrouwen
• irrationeel bang zijn voor de bedoelingen van anderen
• snel de communicatie verbreken met iemand van wie ze denken dat die hen uiteindelijk in de steek zou kunnen laten
• snel wisselende gevoelens over een persoon, van intense nabijheid en liefde (idealisatie) tot intense afkeer en woede (devaluatie)
• snel fysieke en/of emotioneel intieme relaties beginnen

Behandeling voor splitsing

Splitsing is een verdedigingsmechanisme dat gewoonlijk ontwikkeld wordt door mensen die vroege levenstrauma’s hebben meegemaakt, zoals misbruik en verlating. Behandeling op lange termijn houdt in dat je copingmechanismen ontwikkelt die je perspectief op de gebeurtenissen in je leven verbeteren. Het verminderen van angst kan ook helpen.

Als je hulp nodig hebt bij het omgaan met een splijtende episode in het moment, is dit wat je kunt doen:

• Kalmeer je ademhaling. Een opwelling van angst gaat vaak gepaard met splijtende episodes. Lang en diep ademhalen kan je helpen kalmeren en voorkomen dat je extreme gevoelens de overhand nemen.
• Concentreer je op al je zintuigen. Jezelf aarden in wat er op een bepaald moment om je heen gebeurt, kan een goede manier zijn om jezelf af te leiden van extreme gevoelens en je helpen beter te relativeren wat er om je heen gebeurt. Wat kun je ruiken, proeven, aanraken, horen en zien in een moment?
• PRobeer hulp te zoeken. Als je merkt dat je in een splitsing zit, overweeg dan psychische hulp te zoeken. Je psycholoog kan je misschien kalmeren en helpen de splitsing te verzachten terwijl die aan de gang is.

Omgaan met een geliefde die splitst

Er is geen gemakkelijk antwoord op de vraag hoe je moet omgaan met een geliefde die splitst. Er zijn echter enkele leidende principes die kunnen helpen, waaronder:

• Wees empathisch. Herinner jezelf eraan dat extreme splitting vaak deel uitmaakt van een stoornis. Hoewel bepaalde handelingen opzettelijk en manipulatief kunnen lijken, doet je geliefde dit niet om voldoening te krijgen. Het is een afweermechanisme waartoe ze zich wenden wanneer ze zich weerloos voelen.
• Leer zoveel mogelijk over de aandoening van je geliefde als je kunt. Het is gemakkelijk je beledigd te voelen door hot and cold – gedrag van iemand met een trauma of persoonlijkheidsstoornis. Maar hoe meer je weet over de aandoening en hoe die het gedrag kan beïnvloeden, hoe meer begrip je zult hebben voor het gedrag van je geliefde.
• Ken de triggers van je geliefde. Vaak zijn dezelfde gebeurtenissen steeds weer een trigger. De triggers van je geliefde kennen, hem/haar erop attent maken, en hem/haar helpen die triggers te vermijden of ermee om te gaan, kan een splitcyclus voorkomen.
• Moedig behandeling aan en steun het. Je geliefde kan een beter leven leiden met behandeling. Moedig hem of haar aan met de behandeling te beginnen of door te gaan, en leer alles wat je kunt over wat hij of zij doormaakt. Neem, indien nodig, samen met je geliefde deel aan de therapie.
• Herinner je geliefde eraan dat je om hem of haar geeft. Mensen die splitsen zijn vaak doodsbang om afgewezen of in de steek gelaten te worden. Weten dat iemand om je geeft helpt vaak het splitsgedrag te verminderen.

• Houd de communicatielijnen in stand. Als je een situatie bespreekt op het moment dat ze zich voordoet, kun je die gebeurtenis isoleren in plaats van de ene situatie op de andere te stapelen. Niet communiceren wakkert de afwijzingsangst van je geliefde alleen maar aan.
• Stel grenzen. Als die grens ooit overschreden wordt, leg dan uit waarom je je terugtrekt, en probeer dat op een onpartijdige manier te doen. Als je je niet toegerust voelt om je geliefde te helpen met zijn of haar splitsing-episodes om te gaan, wees dan eerlijk. Vertel ze wanneer ze professionele hulp moeten zoeken.
• Zorg goed voor jezelf. Dit kan inhouden dat je een eigen therapeut zoekt om je te helpen je eigen behoeften in evenwicht te brengen samen met die van je geliefde.
• Probeer je reactie te beheersen. Als je geliefde borderline of een trauma heeft, houd er dan rekening mee dat jij beter in staat bent je humeur te beheersen. Schreeuwen of je vijandig opstellen zal de situatie alleen maar erger maken.

Er kunnen momenten zijn waarop je drastischer maatregelen zult moeten nemen. In het geval dat de relatie je gezin, je werk en je gevoel van welzijn schaadt, kun je geconfronteerd worden met de realiteit dat de relatie niet verder kan. Hoewel dit een ongelooflijk pijnlijke keuze is voor alle betrokkenen, kan het in sommige gevallen ook de gezondste zijn.

Conclusie

Mensen die splitsen vormen in angstige situaties extreme karakteriseringen over zichzelf, anderen, voorwerpen, overtuigingen, en situaties. Splitsen draagt bij tot onstabiele relaties en intense emotionele ervaringen.

Hoewel het soms moeilijk kan zijn, is omgaan met splitsingsverschijnselen mogelijk. Professionele hulp kan je helpen om met je splitsingscycli om te gaan.

Als je splitst, weet dan dat je niet alleen bent en dat je gedachten je niet definiëren. Splitsen is voor veel mensen een heel reëel en veel voorkomend onderdeel van het leven met trauma, borderline, of psychische problematiek.

Boekentips