Angststoornis of paniekstoornis

Angst is een normale en vaak gezonde emotie. Wanneer je echter regelmatig onevenredig veel angst voelt, kan het een medische aandoening worden. Milde angst is vaag en verontrustend, zware angst kan je dagelijks leven ernstig beïnvloeden.

Angststoornissen vormen een categorie van psychische aandoeningen die leiden tot overmatige nervositeit, angst, vrees en ongerustheid. Deze stoornissen veranderen hoe je emoties verwerkt en je gedraagt, wat ook weer fysieke symptomen veroorzaakt.

Angst als gezonde emotie

Angst was voor onze voorouders een noodzakelijke emotie om te overleven. Angst is een alarmsignaal dat je klaar maakt om te vechten of te vluchten voor een potentieel gevaar. De adrenaline die vrijkomt brengt een verhoogde hartslag, zweten en een verhoogde gevoeligheid voor de omgeving met zich mee.

Voor veel mensen is het wegrennen voor grote dieren en ander dreigend gevaar een minder grote zorg dan het voor onze voorouders was. Angst gaat nu vaak over werk, geld, gezinsleven, gezondheid en andere cruciale zaken die wel aandacht nodig hebben, maar waarvan je niet kunt vluchten of tegen kunt vechten.

Dat betekent niet dat angst als alarm helemaal niet meer nodig is in het huidige leven. Het kan nog steeds essentieel zijn om te overleven. De angst om aangereden te worden door een auto kan je bijvoorbeeld helpen goed naar links en rechts te kijken voor je oversteekt.

Angst als stoornis

De duur of ernst van je angst kan zo groot worden dat het niet in verhouding staan tot de trigger of stressfactor. Daarnaast kun je last krijgen van fysieke symptomen, zoals verhoogde bloeddruk en misselijkheid. Wanneer je angst je dagelijks functioneren verstoort is er sprake van een angststoornis.

De duidelijkste aanwijzing dat je angst problematisch wordt is wanneer het steeds moeilijker wordt om dingen te doen die je vroeger relatief gemakkelijk deed. Dit kan gaan over praten voor een groep mensen, naar de supermarkt gaan, een dag niet bij een geliefde of verzorger zijn, of in een lift staan.

Als angst in de weg begint te staan van dit soort dagelijkse dingen die je vroeger geen moeite zouden kostten, of als je dit soort dingen nooit hebt gedurfd en dat als beperkend ervaary, is het tijd om aan je angst te gaan werken.

Symptomen van een angststoornis

Er zijn verschillende angststoornissen, dus de symptomen zijn niet makkelijk op te sommen, maar de symptomen van een gegeneraliseerde angststoornis zijn:

• rusteloosheid en nervositeit
• oncontroleerbare zorgelijke gevoelens
• verhoogde prikkelbaarheid
• concentratieproblemen
• slaapproblemen, zoals problemen bij het in slaap vallen of blijven slapen

Dit zijn normale gevoelens, maar mensen met een gegeneraliseerde angststoornis zullen deze symptomen hardnekkig hebben of op een extreem niveau ervaren.

Soorten angststoornissen

Het meest recente handboek van de psychiatrie, (Diagnostische en Statistische Handboek voor psychische stoornissen DSM-V) classificeert angststoornissen in verschillende hoofdtypen:

Gegeneraliseerde angststoornis
Dit is een chronische aandoening waarbij sprake is van overmatige, langdurige angst en zorgen over niet-specifieke levensgebeurtenissen, objecten en situaties. Deze stoornis is de meest voorkomende angststoornis, en mensen met de stoornis zijn niet altijd in staat om de oorzaak van hun angst te identificeren.

Paniekstoornis
Korte of plotselinge aanvallen van intense paniek en angst kenmerken de paniekstoornis. Deze aanvallen kunnen leiden tot trillen en beven, verwarring, duizeligheid, misselijkheid en ademhalingsmoeilijkheden. Paniekaanvallen hebben de neiging om snel op te treden en te escaleren, met een piek na 10 minuten. Een paniekaanval kan echter uren duren.

Paniekstoornissen treden meestal op na angstaanjagende ervaringen of langdurige stress, maar kunnen ook zonder trigger optreden. Als je een paniekaanval ervaart kan je dat verkeerd interpreteren als een levensbedreigende ziekte.

Specifieke fobie / specifieke angst
Dit is een irrationele angst en vermijding van een bepaald object of een bepaalde situatie. Als je een fobie hebt kun je je angst erkennen als onlogisch of extreem, maar ben je nog steeds angstgevoelens rond de trigger te controleren. Triggers voor een fobie variëren van situaties en dieren tot alledaagse voorwerpen, zoals een angst voor spinnen of vliegangst. Fobieën zijn niet zoals andere angststoornissen, omdat ze betrekking hebben op een specifieke oorzaak.

Lees ook: de 100 meestvoorkomende fobieën

Agorafobie
Dit is een angst en vermijding van plaatsen, gebeurtenissen of situaties waaruit het moeilijk kan zijn om te ontsnappen of waarin hulp niet beschikbaar zou zijn als je vast komt te zitten. Mensen begrijpen deze toestand vaak verkeerd als een fobie voor open ruimtes, maar het is niet zo eenvoudig. Iemand met een agorafobie kan ook bang zijn om zijn huis te verlaten of gebruik te maken van liften en openbaar vervoer.

Selectief mutisme
Dit is een vorm van angst die sommige kinderen ervaren, waarbij ze op bepaalde plaatsen of in bepaalde contexten, zoals op school, niet kunnen spreken, ook al hebben ze uitstekende verbale communicatieve vaardigheden bij mensen die ze kennen. Het kan een extreme vorm van sociale fobie zijn.

Lees ook: selectief mutisme

Sociale angststoornis of sociale fobie
Dit is een angst voor een negatief oordeel van anderen in sociale situaties of voor publieke schaamte. Sociale angststoornis omvat een scala aan gevoelens, zoals plankenkoorts, angst voor intimiteit en angst voor vernedering en afwijzing.

Deze stoornis kan ertoe leiden dat mensen openbare situaties en menselijk contact zozeer vermijden dat het dagelijks leven uiterst moeilijk wordt.

Lees ook: sociale angst

Verlatingsangst of separatieangst
Hoge niveaus van angst na een scheiding van een persoon of plaats die een gevoel van veiligheid of zekerheid geeft. Verlating of scheiding kan soms leiden tot panieksymptomen.

Lees ook: Verlatingsangst

Oorzaken van een angststoornis

De oorzaken van angststoornissen zijn gecompliceerd. Mogelijke oorzaken zijn onder andere:

• omgevingsstressoren, zoals moeilijkheden op het werk, relatieproblemen of familiekwesties
• genetica, mensen die familieleden hebben met een angststoornis zullen eerder zelf een angststoornis hebben.
• medische factoren, zoals de symptomen van een andere ziekte, de effecten van een medicijn, of de stress van een intensieve operatie of langdurig herstel
• hersenchemie, psychologen definiëren veel angststoornissen als een instelling van hormonen en elektrische signalen in de hersenen

Behandeling angststoornis

De behandeling van een angststoornis bestaat uit een combinatie van psychotherapie, gedragstherapie en medicatie.

Alcoholverslaving, depressie of andere aandoeningen kunnen zo’n sterk effect hebben op je psychische gezondheid dat de behandeling van een angststoornis moet wachten tot de onderliggende aandoeningen onder controle zijn.

Cognitieve gedragstherapie

Deze vorm van psychotherapie werkt met het herkennen en veranderen van schadelijke denkpatronen die de basis vormen van angstige en lastige gevoelens. Je verandert met oefeningen de manier waarop je reageert op objecten of situaties die je angst opwekken. Bij een paniekstoornis zal de psychotherapeut bijvoorbeeld proberen de gedachte te versterken dat paniekaanvallen geen hartaanvallen zijn.

Blootstelling aan angsten en triggers (exposuretherapie) kan een onderdeel zijn van cognitieve gedragstherapie. Dit moedigt je aan om je angsten te confronteren en helpt je gevoeligheid voor gebruikelijke triggers van angst te verminderen.

Medicijnen

Geneesmiddelen die een fysieke en psychische symptomen van angst kunnen controleren zijn onder andere antidepressiva, benzodiazepinen, tricyclische middelen en bètablokkers.

Benzodiazepinen:
Een arts kan benzodiazepinen voorschrijven voor je angstsymptomen, maar meestal niet voor een lange periode want ze kunnen zeer verslavend zijn. Deze geneesmiddelen hebben daarnaast meestal weinig bijwerkingen behalve slaperigheid. Oxazepam is de meest bekende benzodiazepine voor angst, maar ook temazepam of diazepam (Valium) worden vaak voorgeschreven.

Antidepressiva:
Antidepressiva helpen vaak ook bij angst. Mensen krijgen vaak serotonine-heropname-remmers (SSRI), die minder bijwerkingen hebben dan andere antidepressiva, maar vaak concetratieproblemen, misselijkheid en seksuele disfunctie veroorzaken wanneer de behandeling begint.

Andere antidepressiva zijn onder andere fluoxetine, of Prozac, citalopram, of Celexa.

Tricyclische middelen:
Dit is een klasse van geneesmiddelen die ouder is dan SSRI’s en die voordelen bieden voor de meeste angststoornissen, maar niet helpen als de angst samen gaat met een obsessieve compulsieve stoornis. Deze geneesmiddelen kunnen bijwerkingen veroorzaken, waaronder duizeligheid, slaperigheid, droge mond en gewichtstoename. Imipramine en clomipramine zijn twee voorbeelden van tricyclische middelen.

Andere geneesmiddelen:
Aanvullende geneesmiddelen die je zou kunnen gebruiken om angst te behandelen zijn onder andere:

• monoamine-oxidase-remmers (MAO-remmers)
• bètablokkers
• buspirone

Vraag medisch advies als de bijwerkingen van voorgeschreven medicijnen ernstig worden.

Zelfzorg bij angststoornissen

Er zijn verschillende oefeningen en acties om je te helpen om te gaan met mildere, meer specifieke of kortdurende angststoornissen, waaronder:

• Stressmanagement: Het leren omgaan met stress kan helpen om potentiële triggers te beperken. Organiseer eventuele aankomende drukte en deadlines, stel lijsten samen om moeilijke taken beter beheersbaar te maken, en zorg ervoor dat je tijd vrij neemt van studie of werk.
• Ontspanningstechnieken: Eenvoudige activiteiten kunnen helpen om psychische en fysieke tekenen van angst te kalmeren. Deze technieken omvatten meditatie, diepe ademhalingsoefeningen, lange baden, rusten in het donker en yoga.
• Oefeningen om negatieve gedachten te vervangen door positieve: Maak een lijst van de negatieve gedachten als gevolg van angst, en schrijf een andere lijst op met positieve, geloofwaardige gedachten om ze te vervangen. Het creëren van een fantasie waarin je succesvol een specifieke angst overwint kan ook helpen.
• Ondersteunend netwerk: Praat met een familielid of vriend over waar je tegenaan loopt, of zoek een lotgenotengroep of online community om mee te praten.
• Sport: Lichamelijke inspanning kan je zelfbeeld verbeteren en chemische stoffen in de hersenen vrijmaken die positieve gevoelens oproepen.
• Coaching: een goede lifestylecoach of werkcoach kan je helpen je angsten onder controle te krijgen.

Preventie van angst

Angstige gevoelens zijn een natuurlijke factor van het dagelijks leven, het ervaren van angst wijst niet altijd op een angststoornis. Als je last hebt van matige zijn er manieren om het risico op angststoornissen te verminderen.

Neem de volgende stappen om angstige emoties te minderen:

• Verminder de inname van cafeïne, thee, cola en chocolade.
• Houd een gezond dieet aan.
• Houd een regelmatig slaappatroon aan.
• Vermijd alcohol, cannabis en recreatieve drugs.

Samenvatting

• Angst zelf is geen medische aandoening, maar een natuurlijke emotie die van vitaal belang is om te overleven wanneer je in gevaar bent.
• Een angststoornis ontstaat wanneer deze reactie overdreven of buiten proportie is vergeleken met de trigger die deze veroorzaakt.
• Er zijn verschillende soorten angststoornissen, waaronder paniekstoornissen, fobieën en sociale angst.
• De behandeling omvat een combinatie van verschillende soorten therapie en medicatie, naast zelfhulpmaatregelen.
• Een actieve levensstijl met een evenwichtige voeding kan helpen om angstige emoties binnen gezonde grenzen te houden.