peter pan complex

Peterpansyndroom

Volwassenheid brengt veel ingewikkelde dingen met zich mee om je zorgen over te maken: rekeningen, hypotheken en huren, relatieproblemen, ouderschapsproblemen, afbetaling van studieleningen, werk en werkeloosheid. Het is vrij normaal om soms te wensen dat je terug kan keren naar je tienerjaren, toen je voornaamste verantwoordelijkheid bestond uit examens en op je kleine zusje passen. Als je echter alle volwassen taken vermijd heb je mogelijk last van het peterpansyndroom.

Wat is het peterpansyndroom?

Je kent misschien het verhaal van Peter Pan, de jongen die in een magische plaats woont die Neverland (Nooitgedachtland) heet, waar hij nooit hoeft op te groeien. Peter Pan ontwijkt de verantwoordelijkheden van volwassenheid. Het peterpansyndroom is een populair-psychologische aandoening die verwijst naar een volwassene die zich niet als een volwassene met de wereld wil bezighouden, maar liever in een staat van kinderlijke onschuld blijft.

Mensen met het peterpansyndroom nemen het liefst nergens verantwoordelijkheid voor. Ze gedragen zich puberaal en onvolwassen, kunnen nauwelijks een studie of baan volhouden en zijn vaak bang om zich te binden. In ernstige gevallen zijn ze onbetrouwbaar, leugenachtig, rebels, woedend, extreem afhankelijk en manipulatief. Ze hebben daarnaast vaker last van middelenmisbruik, psychische stoornissen of andere coping die invaliderend werkt en ze in zekere zin ontoerekeningsvatbaar houdt.

Het peterpansyndroom is geen officiële diagnose of geestelijke gezondheidstoestand die erkend wordt door de Wereldgezondheidsorganisatie of het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Toch zijn veel deskundigen het erover eens dat dit gedragspatroon van invloed kan zijn op iemands relaties en levenskwaliteit.

Waar komt de term peterpansyndroom vandaan?

Dan Kiley

De term peterpansyndroom werd voor het eerst genoemd in psychoanalyticus Dan Kiley’s boek uit 1983 The Peter Pan Syndrome: Men Who Have Never Grown Up. De term beschreef daarin mannen die lichamelijk ouder worden maar emotioneel geen volwassen status bereiken.

Kiley onderscheidde de volgende symptomen van het peterpansyndroom:

  • Chronische werkeloosheid of chronisch werken / leren onder hun kunnen
  • Niet een eerlijke hoeveelheid werk in het huis op zich nemen
  • Erop vertrouwen dat iemand anders de financiele verantwoordelijkheden op zich neemt
  • Mislukte start (failure to launch): het lukt mensen niet om het huis uit te gaan of hun leven op te starten

Kiley richtte zich in zijn onderzoek alleen op mannen, maar het peterpansyndroom kan voorkomen bij mensen van elke sekse of genderidentiteit. Er zijn ook veel vrouwen die de verantwoordelijkheid voor keuzes graag in de handen van hun ouders of partner laten. Dat is in de geschiedenis echter lange tijd niet gezien als een psychologisch probleem en in Kileys tijd speelden deze vooroordelen over genderstereotypen nog een grotere rol dan nu.

Lees ook: Genderrollen en genderstereotypen

Tinkerbell chasing peter pan
Tinkerbell achtervolgt Peter pan
Bekijk producten met dit design in de winkel

Michael Jackson

Het peterpansyndroom heeft het meeste bekendheid gekregen door Michael Jackson. Zijn obsessie voor het personage Peter Pan en zijn fascinatie voor alles wat met jongeren te maken heeft, leidden er al snel toe dat Jackson in de pers bestempeld werd als iemand met het peterpansyndroom.

Michael Jackson had een obsessie met de jeugd die hij nooit had gehad. Hij identificeerde zich met Peter Pan, had een pretpark die Neverland heette, plastische chirurgie die hem meer op Peter Pan deed lijken en er wordt gezegd dat de kinderen die hij misbruikte tijdens de daad naar een afbeelding van Pan liet kijken.

Een obsessie met Peter Pan hebben is echter geen direct symptoom van een peterpansyndroom. Het is de vraag of Michael Jackson het syndroom had zoals Kiley het heeft omschreven. Waarschijnlijk speelden er in Jackson’s geval meer problemen.

Symptomen van een peterpansyndroom

Lees ook: Vermijden als afweermechanisme

Omdat het peterpansyndroom geen klinische diagnose is hebben deskundigen nog geen officiële symptomen vastgesteld. Dit zijn manieren waarop het zich vaak uit in relaties, op het werk, en in persoonlijke houdingen ten opzichte van verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid. De signalen kunnen ook betrekking hebben op andere problemen, maar iemand die meerdere van deze symptomen vertoont, kan het peterpansyndroom hebben:

Relatiesymptomen

Als je partner het peterpansyndroom heeft, kun je de indruk krijgen dat hij of zij het moeilijk vindt om het in zijn of haar eentje te redden in de wereld. De afwas stapelt zich op in de gootsteen. Hij of zij vermijdt het om de was te doen totdat er niets schoons meer is om aan te trekken. Mogelijk moet je regelmatig meehelpen met klusjes om het huis een beetje leefbaarder te maken. Partners met een peterpansyndroom:

  • laten jou de activiteiten plannen en grote beslissingen nemen
  • verwaarlozen huishoudelijke taken en zorgtaken voor kinderen
  • tonen weinig belangstelling voor het maken van plannen op lange termijn
  • vertonen tekenen van emotionele onbeschikbaarheid
  • geven onverstandig geld uit of hebben andere problemen met persoonlijke financiën
  • vermijden consequent om relatieproblemen op een productieve manier aan te pakken

Werkgerelateerde symptomen

Ook op werk kan het peterpansyndroom invloed hebben. Werknemers met een peterpansyndroom:

  • hebben een patroon van baanverlies door gebrek aan inspanning, te laat komen, of spijbelen
  • doen weinig moeite om een baan te vinden
  • stoppen vaak met hun baan wanneer ze zich verveeld, uitgedaagd of gestrest voelen
  • nemen alleen deeltijdwerk aan en hebben geen ambitie
  • hoppen van vakgebied naar vakgebied zonder tijd te besteden aan het ontwikkelen van vaardigheden of specialisatie
  • stellen onrealistische doelen. Zo kunnen ze dromen om beroemd te worden, maar daar verder geen moeite in steken.

Houding-, stemming-, en gedragssymptomen

Mensen met het peterpansyndroom kunnen een beetje hulpeloos overkomen. Je krijgt de indruk dat ze het niet helemaal bolwerken. Mensen met een peterpansyndroom:

  • vertonen een patroon van onbetrouwbaarheid en in de steek laten
  • hebben last van emotionele uitbarstingen in stressvolle situaties
  • zoeken uitvluchten en geven anderen de schuld als er iets misgaat
  • hebben weinig of geen interesse in persoonlijke groei
  • verwachten dat er voor ze gezorgd wordt
  • hebben angst voor negatieve beoordeling
  • vertonen een patroon van middelengebruik, vaak met het doel te ontsnappen aan moeilijke gevoelens of verantwoordelijkheden
  • houden opties open in plaats van concrete plannen te maken

Zes tekenen van een peterpansyndroom

Je hebt moeite met langetermijnplannen

Iemand met het peterpansyndroom kan het moeilijk vinden om een langdurige relatie te onderhouden. Zijn of haar hechtingsstijl is allesbehalve veilig, meestal is hij of zij niet in staat zich emotioneel aan iemand anders te binden. Dit betekent niet dat iedereen die geen langdurige relatie wil dit syndroom heeft, maar als de angst om de verantwoordelijkheid van een gezonde relatie op je te nemen de reden is voor een relatiebreuk is dat een duidelijk teken.

Je vertrouwt erop dat andere mensen voor je zorgen

Iemand met het peterpansyndroom is vaak afhankelijk van zijn of haar ouders of familie. Hij of zij kan zich niet echt los te maken van het gezin waar hij of zij in is opgegroeid.

De moeder of vader in het gezin van iemand met het peterpansyndroom kan zelf het wendysyndroom hebben: hij of zij wil blijven zorgen voor het emotionele welzijn van het inmiddels volwassen kind. Dit kan zowel de oorzaak als het gevolg zijn van de peterpanrol van het kind, meestal is het de dynamiek die de relatie toxisch maakt.

Ook de eventuele partner van iemand met het peterpansyndroom heeft vaak het wendy-syndroom. Bij deze verstoorde relatiedynamiek moeten beiden partners behandeld worden om de relatie te verbeteren. Ze houden elkaar gevangen in het patroon.

Je hebt geen belangstelling voor persoonlijke groei

Je groeit als persoon naarmate je ouder wordt. Deze groei kan minimaal zijn, maar het is groei. Maar als je het peterpansyndroom hebt, is er geen reden om te groeien: Je geniet ervan het leven te leiden zoals je altijd gedaan hebt en ziet er niets verkeerds in.

Je hebt moeite met beslissingen nemen

De gemiddelde mens neemt naar schatting meer dan 35.000 beslissingen per dag. Je zou kunnen zeggen dat het een belangrijk onderdeel is van volwassen zijn. Iemand met het peterpansyndroom kan dit vermijden door iemand anders de leiding te laten nemen. Vaak is hij of zij bang negatief beoordeeld te worden op keuzes en daarom verlamd in zijn of haar beslissingen.

Je hebt een moeilijke relatie met geld

Niet iedereen is even handig met geld. Misschien denk je alleen aan je financiën als je geld uitgeeft of je rekening controleert, maar je denkt er toch over na. Iemand met het peterpansyndroom houdt zijn of haar persoonlijke financiën vaak niet bij en vermijdt het op zijn of haar rekening te kijken.

Je vermijd conflicten en confrontaties

Iemand met het peterpansyndroom heeft de emotionele ontwikkeling van een kind, dus als het op conflicten en confrontaties aankomt gaat hij of zij die zo vaak goed mogelijk uit de weg. Soms vlucht hij of zij in fantastie of een eigen werkelijkheid. Hij of zij kan ook wegrennen en zich opsluiten in de slaapkamer.

Lees ook: Fantasie als afweermechanisme

Peter pan
Peterpansyndroom: silhouetten van peter pan en Wendy of tinkerbell
Bekijk producten met deze illustratie in de winkel

Oorzaken van het peterpansyndroom

Failure to Launch, een rapport uit 2013 van de Georgetown University, suggereert dat technologische en structurele veranderingen in de economie zorgen voor een veel moeilijkere overgang tussen adolescentie en vroege volwassenheid.

Lagere lonen en minder kans om vooruit te komen in de beroepsbevolking helpen niet als je al een geringe motivatie hebt om een carrière na te jagen. Hoge collegegeldtarieven en studieleningen zorgen voor extra financiële stress en angst. Sommige mensen proberen deze angst te beheersen door de financiële verantwoordelijkheid volledig uit de weg te gaan.

Het peterpansyndroom komt verder vooral voort uit een onveilige hechting. Er zijn meerdere typen gezinnen die tot dit patroon kunnen leiden:

Overbezorgde ouders

Stel dat je helikopterouders had die altijd in de buurt waren en superbetrokken zijn bij je leven. Ze zorgden voor alles en hadden de neiging een beetje overbeschermend te zijn. Ze moedigden je aan en hielden je veilig, maar ze leerden je geen vaardigheden zoals budgetteren, het huishouden op orde brengen of eenvoudige reparatievaardigheden, en relatieonderhoud. Ze legden daarmee een wankele basis voor volwassenheid en hoe je zelf keuzes moet maken.

Toegeeflijke ouders

Te toegeeflijke ouders stellen vaak niet veel grenzen aan je gedrag. Het resultaat is dat je opgroeit met het idee dat het prima is om te doen wat je wilt. Als je iets verkeerd deed, zorgden je ouders voor de gevolgen en beschermden ze je tegen de schuldigen, zodat je nooit leerde dat bepaalde acties consequenties hebben. Als zij tot je vroege volwassenheid voor je financiële behoeften zorgden en nooit van je verwachtten dat je zou werken voor dingen die je wilde, begrijp je misschien niet waarom je nu moet werken.

Verwaarlozende ouders

Stel dat je opgroeide in een mishandelend of verwaarlozend gezin waar je altijd werd buitengesloten. Ook daar heb je nooit echt geleerd hoe je volwassen moet zijn. De angst en onzekerheid rondom volwassen zaken zorgt ervoor dat je aangeleerd hulpeloos bent, niet zeker van jezelf en bang de verkeerde keuze te maken.

Economische of emotionele problemen in het gezin

Als je uit een gezin met veel economische of emotionele tegenspoed komt, waar je nooit leerde omgaan met geld of relaties, kan je ook in een toestand te blijven hangen waarin je geen emotionele of financiele beslissingen kunt nemen.

Lees ook: Hechting en hechtingsproblemen bij kinderen en volwassenen

Het peterpansyndroom versus narcisme

Mensen met het peterpansyndroom worden vaak geportretteerd met extreme, aan narcisme grenzende voorbeelden. Maar narcisme en het peter-pan-syndroom zijn niet dezelfde stoornissen, noch presenteren ze zich noodzakelijkerwijs binnen dezelfde persoon.

Dit zijn enkele overeenkomsten tussen narcisme en het peter-pan peterpansyndroom:

  • Je aanvaard geen verantwoordelijkheid
  • Je geeft anderen de schuld
  • Je geeft voorrang aan je eigen perspectief
  • Je geeft voorrang aan je eigen verlangens
  • Je bent bang voor kritiek

Het verschil zit hem in de reden voor deze gedragingen. Bij narcisme gaat altijd een gebrek aan empathie gepaard met dit gedrag, wat niet altijd het geval is bij het het peterpansyndroom. Daar is vaker sprake van extreme vermijding.

Is het erg om het peterpansyndroom te hebben?

Kind blijven is een goede manier om stress te verlichten en je nieuwsgierigheid te omarmen. Er zijn dus positieve kanten voor mensen met het peterpansyndroom. Dat maakt dat lang niet alle mensen met het peter-pan-syndroom het vermogen hebben om te herkennen dat ze lijden. Ze hebben het grootste deel van hun leven in deze mindset gezeten en weten niet anders.

Iemand met het peterpansyndroom kan spontaner leven en anderen aanmoedigen om te genieten van de kleine dingen in het leven. Hij of zij kan een een liefdevolle persoonlijkheid hebben. Je kan veel plezier hebben met een Peter Pan.

Het peterpansyndroom gaat echter verder dan alledaagse spontaniteit en heeft te maken met het ontlopen van verantwoordelijkheden. Wanneer deze mentaliteit begint door te dringen in andere aspecten van het leven kunnen er problemen ontstaan.

Behandeling van het peterpansyndroom

Als je merkt dat je zorgeloze levensstijl doorsijpelt naar andere gebieden van je leven, en ernstige problemen veroorzaakt in je relatie, werkleven, of algemeen welzijn, dan kun je het beste therapie volgen.

Het is belangrijk te begrijpen waarom je noodzakelijke onderdelen van volwassenheid, zoals het vinden van een baan of het doen van boodschappen en klusjes vermijdt. Een therapeut of psycholoog kan je niet-oordelende steun bieden door je te helpen patronen in je leven te onderzoeken en te bekijken hoe ze je relaties en kans op succes beïnvloeden.

In therapie kun je ook andere zorgen onderzoeken die je ertoe brengen op je ouders of partner te vertrouwen voor emotionele en financiële steun. Mogelijk heb je ook last van geldzorgen, bezorgdheid, of angst voor eenzaamheid.

Lees ook: Psychische problemen en omgang met geld

Partner met het peterpansyndroom

Wat moet je niet doen

Als je partner last heeft van het peterpansyndroom, probeer dan niet om je partner te veranderen. Jouw volwassene tegenover zijn of haar Peter Pan stellen kan je partner verder in het kinderlijke aanleg duwen. Het is mogelijk om positieve verandering bij je partner aan te moedigen en te ondersteunen, maar het is over het algemeen niet mogelijk om iemand te veranderen die er niet klaar voor is of niet bereid is om het werk te doen.

Probeer ook niet om alles voor je partner op te lossen, dat houdt de toxische dynamiek in stand. Stop met voor hem of haar op te ruimen of de rekeningen te betalen. Dat kan hem of haar helpen in te zien dat verandering nodig is.

Lees ook: Codependentie: als je verslaafd bent aan nodig zijn

Wat moet je wel doen

Alle relaties gaan gepaard met compromissen en onderhandelingen. De kunst is om een middenweg vinden tussen je partner veranderen en hem of haar de gereedschappen geven om met het gedrag door te gaan.

Zorg dat je op één lijn zit met je partner over hoe je de relatie ziet, waar die heen gaat, en wat voor dynamiek je tussen jullie wilt nastreven. Communiceer over je eigen ambities, verwachtingen en levensdoelen.

Als je je partner bewust hebt gemaakt van wat je wilt van de relatie en jullie leven samen, en hij of zij laat geen tekenen zien dat hij of zij diezelfde doelen deelt, dan is het tijd om te beslissen of je de relatie accepteert zoals die nu is of dat je op zoek gaat naar een partner wiens doel en gedrag meer overeenkomt met wat jij wilt.

Tenslotte

Het peterpansyndroom is geen officiële diagnose. Het is een patroon van gedrag, ideologieën, en eigenschappen die gedeeld worden door een groep mensen die nog niet klaar zijn voor die onvermijdelijke stap naar volwassenheid en de verantwoordelijkheden die daarbij horen.

Als je het gevoel hebt dat je in relatie bent met een Peter Pan is het misschien tijd voor een gesprek. Het is beter om op één lijn te zitten over je relatie dan geen idee te hebben of je partner in staat is je te geven wat je in een relatie wilt.

Lees ook: Dramadriehoek: de toxische dynamiek van dader, redder en slachtoffer

Bronnen

Scroll naar boven