Intersekse

Wat is intersekse?

Bij intersekse vertoont een lichaam kenmerken van zowel de mannelijke als vrouwelijke sekse of geslacht, bijvoorbeeld:

• iemand heeft een niet-volgroeide penis en een baarmoeder.
• iemand is geboren met een vulva en een vergrote clitoris
• iemand heeft de volgroeide geslachtskenmerken van één van de sekses maar een mix van vrouwelijke en mannelijke chromosomen, natuurlijke hormonen, genitaliën, geslachtsklieren, secundaire geslachtskenmerken, of een combinatie van deze dingen.

Interseksevariaties worden waargenomen bij veel diersoorten, waaronder mensen. Er wordt geschat dat maar liefst 1,7% van de mensen met intersekse-eigenschappen wordt geboren, maar dit kan een onjuiste schatting zijn, aangezien veel individuen onbewust intersekse zijn doordat uitwendige geslachtsorganen vaak het enige seksekenmerk zijn dat bij de geboorte wordt opgemerkt.

Intersekse beschrijft geen specifiek lichaamstype, maar is eerder een overkoepelende term voor een breed scala aan variaties/kenmerken. Sommige intersekse personen kunnen sterk lijken op iemand van een binaire gender, terwijl anderen er meer tussenin zitten en lijken op iemand op het non-binaire spectrum. Een intersekse persoon kan kenmerken hebben van zowel de mannelijke als de vrouwelijke sekse, kenmerken die ergens tussen mannelijk of vrouwelijk in vallen, of kenmerken die niet in een van beide vallen.

Iemand die niet intersekse is, wordt dyadisch of perisex genoemd. Dyadische mensen die gemengde geslachtskenmerken wensen kunnen zich identificeren als alterseks, maar niet als intersekse.

Intersekse-discriminatie

Ongevraagde behandeling

Een intersekse lichaam veroorzaakt geen pijn. Het is niet ongezond of iets dat moet genezen. Toch worden de meeste interseksebaby’s al vanaf de geboorte behandeld met hormonen. Ze ondergaan diverse operaties, zodat ze als volledig mannelijk of vrouwelijk in onze samenleving terechtkomen.

Veel mensen, waaronder medici, proberen deze niet-consentuele behandelingen en operaties op intersekse kinderen te rechtvaardigen met het excuus dat intersekse een handicap of stoornis is. Hoewel veel interseksevariaties kunnen worden veroorzaakt door medische handicaps, betekent dit niet dat ze op zichzelf medische handicaps zijn. En hoewel sommige interseksevariaties medische problemen kunnen veroorzaken, is dat niet bij allemaal het geval.

Veel interseksevariaties zijn natuurlijke eigenschappen die niet hoeven te worden veranderd in geslachtskenmerken, tenzij het schade veroorzaakt. De binaire seksen (man en vrouw) kunnen ook gezondheidsrisico’s hebben die exclusief zijn voor of waarschijnlijker zijn voor hen. Dit maakt de seksen op zichzelf niet tot een medisch probleem, en hetzelfde geldt voor intersekse.

Veel intersekse-operaties zijn onnodig en worden puur uitgevoerd om jonge kinderen een genderrol op te dringen, en om de ouders tevreden te stellen. Een intersekse-eigenschap of intersekse-variatie een stoornis of handicap noemen kan als beledigend en discriminerend worden beschouwd, vooral wanneer het geen fysieke problemen veroorzaakt voor het individu met deze eigenschappen.

Andere discriminatie

Andere problemen waarmee intersekse personen geconfronteerd worden zijn onder andere:

• Discriminatie in de sport.
• Discriminatie op het werk en op de werkvloer.
• Discriminatie en pesten door klasgenoten.
• Te horen krijgen dat hun sekse schadelijk, een stoornis of een handicap is (terwijl er in werkelijkheid alleen maar ongelukkige symptomen zijn die samenhangen met hun sekse).
• Discriminatie in religie en religieuze praktijken.
• Fetisjering, seksualisering of objectivering van hun lichaam, sekse en genitaliën.
• Behandeld worden als freaks, bijvoorbeeld de “bebaarde vrouwen” in circussen.
• Scheldwoorden vanwege hun natuurlijke verschijning, emoties, of verwarring veroorzaakt door hun gender

Intersekse- activisme

Intersekse-activisten pakken deze en andere problemen aan. In 1993 kondigde Cheryl Chase de oprichting aan van de Intersex Society of North America, aanvankelijk een steungroep die uitgroeide tot een belangenvereniging voor intersekse-kwesties. Sindsdien zijn er andere organisaties opgericht zoals InterACT en IC4E. In Europa ontstond de Europese koepelorganisatie Organisation Intersex International Europe (OII Europe), mede-opgericht door de Nijmeegse activiste Miriam van der Have.

• De in 2006 opgestelde Jogjakarta-beginselen beogen vervolging, uitsluiting en discriminatie van onder anderen interseksepersonen te bestrijden en hun mensenrechten te waarborgen.
• Op 1 november 2013 werd het in Duitsland, als eerste land in Europa, mogelijk om baby’s genderloos te registreren. Eerder was er al in Australië en Nieuw-Zeeland die mogelijkheid.

De belangen van interseksepersonen worden doorgaans behartigd door de algemene lhbt-belangenorganisaties, zoals het COC in Nederland en çavaria in Vlaanderen. Daarnaast zijn er ook enkele gespecialiseerde organisaties voor en door interseksepersonen, zoals het Nederlands Netwerk Intersekse/DSD, mede-opgericht door de Nijmeegse activiste Miriam van der Have.

• Er is een dag waarop internationaal aandacht wordt besteed aan de positie van mensen met een intersekseconditie: de Intersex Awareness Day, die sinds 2003 jaarlijks op 26 oktober plaatsvindt.
• De organisator van de Amsterdam Gay Pride voegde in 2015 de ‘I’ van ‘Intersekse’ toe aan ‘LHBT’ als aanduiding voor haar doelgroep.

In de Utrecht Canal Pride van 2018 voer voor het eerst een boot met interseksepersonen mee.

Verouderde terminologie

Hermafroditisme, pseudohermafroditisme en interseksualiteit zijn termen die lang als synoniem voor intersekse werden gebruikt, maar die sinds het begin van de eenentwintigste eeuw als niet-accuraat of als beledigend worden beschouwd. 

Hermafrodiet

Hermaphroditus is de naam van een oud-Griekse god die borsten had en een penis. Vroeger werden mensen met mannelijke en vrouwelijke geslachtskenmerken daarom ‘hermafrodiet’ genoemd. Deze term wordt nauwelijks nog gebruikt.

Interseksueel

Intersekse wordt over het algemeen beschouwd als een lichamelijk kenmerk en niet als een seksuele oriëntatie of identiteit. De term ‘interseksueel’ wordt daarom niet meer gebruikt.

Intersekse versus genderidentiteit of toegewezen gender

Intersekse personen kunnen elke genderidentiteit hebben, inclusief mannelijk, vrouwelijk, androgyne en non-binair. Zij kunnen zich identificeren als cisgender of transgender, of mogelijk een andere gendermodaliteit zoals ipsogender of ultergender. Intergender is een specifiek gender voor de intersekse genderbeleving.

Intersekse personen kunnen elke sekse toegewezen hebben gekregen bij de geboorte. Intersekse personen kunnen zelfs bij de geboorte onvrijwillige chirurgie hebben gekregen zodat hun lichaam beter past bij een van de binaire genders. Veel intersekse personen werden vroeger niet op de hoogte gesteld van hun aandoening, zelfs niet als volwassene.

Elke intersekse persoon heeft een unieke relatie met zijn of haar gender, de toegewezen sekse bij de geboorte, het gender waarmee hij, zij of hen is opgevoed, en hoe dat zich verhoudt tot zijn, haar of hun ervaring als intersekse persoon.

Intersekse is opgenomen in de LGBTQ+-gemeenschap, hoewel niet alle intersekse personen zichzelf als LGBTQ+ beschouwen op basis van hun intersekse-zijn. Dit is grotendeels een persoonlijke keuze, gebaseerd op hoe iemands status als intersekse zijn, haar of hun ervaringen heeft beïnvloed.

Intersekse versus transgender

Transgender personen zijn als jongen geboren maar voelen zich een vrouw, of als meisje geboren, maar voelen zich een man. Andere transgender personen voelen zich beiden of allebei niet. Een gedeelte van de transgenders wil in transitie of geopereerd worden.

Intersekse personen hebben een combinatie van mannelijke of vrouwelijke geslachtsdelen, hormonen, chromosomen of genen. Sommige interseksekenmerken worden bij de geboorte vastgesteld, terwijl andere pas in de puberteit of later in het leven worden ontdekt. Sommige intersekse personen krijgen een operatie die ze niet willen. Je kan niet in ’transitie’ naar of van intersekse.

Hoewel zowel intersekse personen als transgender personen fluïde genderidentiteiten, genderloosheid en queeridentiteit kennen, is het essentiële verschil dat transgenders bij hun geboorte uiterlijk standaard geslachtskenmerken hebben en op latere leeftijd vanuit eigen keuze een hormoonbehandeling of operaties kunnen ondergaan. Intersekse personen hebben vaak juist niet de uiterlijk standaard geslachtskenmerken en worden -afhankelijk van de cultuur waarin ze worden geboren- vaak zonder eigen keuze tot behandeling gedwongen.

Vlag

Meestgebruikte vlag

De meestgebruikte interseksevlag werd gemaakt door Morgan Carpenter in 2013.

• Geel en paars werden gekozen voor het ontwerp als alternatieven voor de sterk gegenderde kleuren blauw en roze.
• De paarse cirkel in het midden symboliseert heelheid en volledigheid en het recht om te zijn wie en hoe we willen zijn.

In een video uit 2020 voor Intersex Peer Support Australia legt Carpenter uit dat het symbool van de cirkel gaat “over ongebroken zijn, over heel zijn,” en dat “het symbool staat voor het recht om onze eigen beslissingen over ons eigen lichaam te nemen.”

Eerder vlagontwerp

Een eerder vlagontwerp werd in 2009 gemaakt door Natalie Phox, al wordt deze vlag tegenwoordig minder vaak gebruikt. Het werd oorspronkelijk geïntroduceerd als een bigendervlag, maar Phox voegde later de correctie toe dat het een interseksevlag was, wat verwarring veroorzaakte over de bedoeling van de vlag.

Het is waarschijnlijk dat deze vlag werd geïntroduceerd als een bigendervlag als gevolg van het onderscheid tussen gender en sekse dat niet zo algemeen bekend was ten tijde van de creatie ervan, in plaats van in eerste instantie gemaakt te worden om de identiteit te vertegenwoordigen die vandaag de dag bekend staat als “bigender”, aangezien de beschrijving toen het voor het eerst werd gepost verwees naar de biologische sekset, maar het in plaats daarvan “gender” noemde. Omdat het werd gepost onder de naam bigender, beweren sommige mensen ten onrechte dat het een bigendervlag is, maar het ontwerp van Phox is altijd bedoeld geweest om interseksepersonen te vertegenwoordigen.

Symbool

Het Mercurius-symbool (☿) is een veelgebruikt intersekse-symbool, gebruikt als aanvulling op de mannelijke en vrouwelijke symbolen. Het werd oorspronkelijk gebruikt voor hermafroditisme of om hybride aan te duiden. Het stelt de staf voor van de Romeinse boodschappergod, gebaseerd op de caduceus. Het symbool wordt soms ook gebruikt voor non-binaire mensen, androgyne mensen, genderfluïde mensen, of gender-non-conforme mensen.

Een ander intersekssymbool is het astronomische symbool voor de Aarde (ⴲ), ook weer gekozen als aanvulling op de mannelijke en vrouwelijke symbolen, omdat de Aarde tussen Venus (vrouwelijk) en Mars (mannelijk) in staat. Dit symbool heeft soms de voorkeur omdat het alleen wordt gebruikt om intersekse personen weer te geven, en niet wordt gebruikt voor andere identiteiten.

Intersekse wordt soms ook weergegeven met een combinatie van de mannelijke en vrouwelijke symbolen (⚥ of ⚨), hoewel deze symbolen ook vaak worden gebruikt om respectievelijk bigender en androgyne weer te geven.

Het interseksespectrum

In de meeste gevallen, maar niet altijd, wordt intersekse veroorzaakt door chromosomale of hormonale variaties. De meest voorkomende intersekseconditie is het androgeenongevoeligheidssyndroom (AOS), waarbij een individu wordt geboren met XY-chromosomen en niet-functionerende testes in de onderbuik.

Bij AOS is in negen van de tien gevallen echter geen sprake van ambigue geslachtsdelen: uitwendig is er geen enkel verschil te zien met een meisje met XX-chromosomen. Daarom wordt AOS vaak pas ontdekt als de menstruatie uitblijft, wat aanleiding geeft tot nader onderzoek.

Andere condities waarbij 46,XY-chromosomen gepaard gaan met een vrouwelijk lichaam (fenotype) zijn:

• 46,XY-gonadale dysgenesie (syndroom van Swyer), 
• leydigcelhypoplasie,
• ovotesticulaire DSD
• enzymstoornissen in de steroïdsynthese zoals 17βhsd en 5-alfa-reductase-deficiëntie (5αRD).

Er zijn ook condities bekend waarbij XX-chromosomen gepaard gaan met een mannelijk fenotype.

Chromosomale variaties

• 45,X/46,XY Mozaïcisme
• 46,XY-gonadale dysgenesie
• 49,XXXXY-syndroom
• De La Chapelle-syndroom
• Klinefelter-syndroom
• Pentasomie X
• SERKAL-syndroom
• Tetrasomie X
• Triple X-syndroom
• Turner Syndroom
• XYY-syndroom
• XYYY-syndroom
• XYYY-syndroom
• XXYYY-syndroom
• XXXYY Syndroom
• XXYY-syndroom
• XXXYY-syndroom

Hormonale variaties

• Aromatase Excess Syndroom
• Aromatase-deficiëntie
• Androgeenongevoeligheidssyndroom 
• Cytochroom PORD
• Oestrogeenongevoeligheidssyndroom
• FMPP
• Hyperandrogenisme
• Hyperestrogenisme
• Hypogonadisme
• leydigcelhypoplasie
• PPSH

Variaties van het gonadale/reproductieve systeem

• Gonadale agenese
• Gonadale dysgenese
• Hypergonadisme
• Müllerian Agenese
• ovotesticulaire DSD
• PMDS
• Polyorchidisme
• Baarmoeder-didelphys

Genitale Variaties

• Agenitaal
• Ambiguë Genitalia
• Clitoromegalie
• Diphallia
• Hypospadie
• Macrogenitaal
• Penoscrotale Transpositie

Gen-gerelateerde variaties

• 17-KSR deficiëntie
• Ablepharon Macrostomie Syndroom
• Barber Say-syndroom
• Campomelische Dysplasie
• Denys-Drash-syndroom
• H-syndroom
• Kallman-syndroom
• MDP-syndroom
• SCARF-syndroom
• WNT4-deficiëntie

Klier-gerelateerde variaties

• 17-AH-deficiëntie
• Congenitale bijnierhyperplasie

Intersekse-gerelateerde syndromen

• Aarskog-Scott syndroom
• ATR-16 syndroom
• Bermitra Cryptorchidisme
• CHARGE-syndroom
• Ring chromosome 18
• Duplikasi Cryptorchidisme
• Menghapus Cryptorchidisme
• Mutasi Cryptorchidisme
• Opitz G/BBB-syndroom
• Poland-syndroom
• Polycysteus Eierstok Syndroom
• Prader-Willi Syndroom
• Seaver Cassidy-syndroom
• Secondary Sex Agenesis
• Menselijk chimeer