Non-binair

LGBTQ-woordenboek, Non-binaire spectrum (gender)

Wat betekent non-binair zijn?

Non-binair is een term voor mensen die zich niet identificeren als man of vrouw. Ze vallen buiten de binaire genders die in veel samenlevingen als norm worden gezien. Sommigen voelen zich deels verwant met beide. Anderen ervaren hun gender als iets buiten deze categorieën.

De betekenis van non-binair verschilt per persoon. Voor de één is het een vaste identiteit. Voor de ander verandert het door de tijd heen. Sommige mensen combineren aspecten van man en vrouw. Andere mensen verwerpen die indeling volledig. Sommigen gebruiken ook alternatieve termen zoals genderqueer, of afkortingen zoals NB en enby.

Non-binair verwijst naar genderidentiteit, niet naar seksuele oriëntatie. In de praktijk wordt dat onderscheid vaak niet gemaakt. Dat leidt tot misverstanden, bijvoorbeeld over wie iemand aantrekkelijk vindt. Sommige mensen gebruiken daarom woorden als androseksueel of gynoseksueel om hun voorkeur duidelijker te omschrijven.

Non-binaire mensen gebruiken soms eigen termen zoals enbies, borls (vergelijkbaar met jongens of meisjes), of enben (vergelijkbaar met mannen of vrouwen). Sommigen rekenen zichzelf tot de transgender groep, anderen niet. Of iemand zich als transgender ziet, hangt af van persoonlijke keuze of hoe die zich verhoudt tot maatschappelijke verwachtingen.

Sommige non-binaire mensen kiezen voor een androgyn uiterlijk, een uniseks naam of een genderneutrale aanspreekvorm. In het Nederlands worden vaak de voornaamwoorden ‘hen’ en ‘hun’ gebruikt. Anderen geven de voorkeur aan een traditioneel mannelijke of vrouwelijke presentatie, of combineren elementen van beide. Elk van deze keuzes is even geldig.

Saar wist al jong dat die zich niet herkende in de termen jongen of meisje. Op school werd iedereen ingedeeld bij één van de twee. Die voelde dat dat bij die niet klopte, maar sprak er met niemand over.

Die hield van tekenen, knutselen en buitenspelen. Die droeg graag comfortabele kleren en hield niet van verkleedpartijtjes waarin die een prinses moest zijn. Als iemand vroeg of die een jongen of meisje was, wist die niet goed wat te zeggen.

Toen die elf was, kwam die op internet het woord non-binair tegen. Die las wat het betekende en herkende zich erin. Vanaf dat moment dacht die er vaker over na.

Later vroeg een docent op school naar ieders voornaamwoorden. Saar zei: “Die.” De docent knikte. Niemand vroeg er iets over. Saar vond het prettig dat het werd geaccepteerd zonder uitleg. Sindsdien gebruikt Saar het woord non-binair als iemand vraagt naar die gender.

Alles wat je wil weten over non-binair zijn

non-binair

Hoe weet je of je non-binair bent? Wat moet je doen als je iemand misgendert? En welke voornaamwoorden gebruik je? Zeer geschikt boek als je iemand bent of kent die non-binair is en voor iedereen die er meer over wil weten om respectvol met non-binaire mensen om te kunnen gaan.

Bekijk dit boek

Non-binaire genderidentiteiten

Een non-binair persoon kiest deze term omdat die beter past bij hun eigen genderervaring. Non-binair valt buiten de vaste indeling van man of vrouw. De groep is heel divers en omvat verschillende identiteiten. Sommige mensen voelen zich tegelijkertijd mannelijk en vrouwelijk. Anderen zoeken een eigen plek buiten beide uitersten.

Veel voorkomende non-binaire genderidentiteiten zijn de volgende varianten. Elke term geeft een andere invulling van gender buiten het binaire systeem weer. De onderliggende linkjes verwijzen naar meer uitleg per identiteit. Deze voorbeelden laten zien hoe breed non-binariteit is. Ze helpen bij het vinden van een passende term.

non-binair

Soorten non-binaire genders

Sommige non-binairen kunnen gedeeltelijk verbonden zijn met of afgestemd zijn op een of beide van de binaire genders. Dit betekent dat ze zich in zekere mate verwant voelen met mannelijkheid of vrouwelijkheid, zonder zich volledig als man of vrouw te identificeren.

  • Solarian:  een op de man gerichte non-binaire persoon kan een ervaring hebben die op man-zijn lijkt of enige verbondenheid met mannelijkheid hebben, maar is geen man of voelt zich niet volledig man. 
  • Viabinair of ideobinair:  non-binaire mensen kunnen zich verbonden voelen met mannelijkheid en/of vrouwelijkheid, maar dat hoeft niet. Deze termen verwijzen naar identiteiten die bewust in verhouding staan tot de binaire genders. 
  • Androgyne, androgyn of mesobinaire:  mensen die tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid in zitten, of beide tegelijk ervaren, gebruiken soms deze termen. Androgyne verwijst vaak naar een balans of combinatie van beide uitersten.

Andere non-binaire genders zijn volledig losgekoppeld van het binaire systeem. Ze zijn niet verbonden met mannelijk of vrouwelijk, en vallen ook niet tussen die twee in. Ze zijn ook niet per se hetzelfde als agender. Termen die hierbij horen zijn abinary, unaligned, neutral, neutral-aligned, epicene of exobinary.

Non-binaire mensen die niet mannelijk-uitgelijnd, vrouwelijk-uitgelijnd of neutraal-uitgelijnd zijn, worden soms atrinaire of outheriene genoemd. Veel outheriene genders vallen onder de categorie xenogenders, een verzamelnaam voor genders die buiten het gebruikelijke menselijke begrip van gender vallen.

Genderexpressie en transitie

Er is geen vast uiterlijk dat bij non-binair zijn hoort. Daarom verschilt ook de manier waarop non-binaire mensen in transitie gaan. Sommigen kiezen helemaal niet voor een transitie, anderen passen hun uiterlijk aan zodat het beter past bij hun genderidentiteit.

Sommige non-binaire mensen presenteren zich als het gender dat hen bij geboorte is toegewezen. Anderen kiezen ervoor om er uit te zien als het tegenovergestelde. Weer anderen proberen er zo androgyn of genderneutraal mogelijk uit te zien. Het gaat om wat voor henzelf klopt, niet om één vaste norm.

Sommigen gaan sociaal in transitie, bijvoorbeeld door hun naam of aanspreekvorm te veranderen, zonder medische stappen te zetten. Anderen nemen bepaalde elementen over uit binaire transities. Zo kan iemand die bij geboorte vrouwelijk is toegewezen testosteron gebruiken of een binder dragen, zonder volledig mannelijk te willen worden. Dit kan helpen om een androgyn uiterlijk te bereiken.

Elke vorm van transitie is persoonlijk. Het doel is niet altijd om ergens tussenin te zitten of alles genderneutraal te maken. Voor sommige mensen is het juist belangrijk om bepaalde elementen wél te behouden of juist te combineren.

Voornaamwoorden of aanspreekvormen

Non-binaire mensen hebben elk hun eigen voorkeur voor voornaamwoorden. Sommigen gebruiken zij/haar of hij/hem. Anderen kiezen voor het/zijn, of gebruiken neopronomen. Sommige mensen gebruiken meerdere sets door elkaar. Anderen gebruiken liever helemaal geen voornaamwoorden, alleen hun naam.

Het is niet mogelijk om op het uiterlijk af te leiden wat iemand prettig vindt. De beste manier om dat te weten te komen, is het gewoon te vragen. Veel non-binaire mensen waarderen het als iemand zorgvuldig omgaat met aanspreken en daar moeite voor doet.

Sommige mensen vinden het lastig om nieuwe voornaamwoorden te gebruiken. Toch is het niet ingewikkelder dan wennen aan een nieuwe naam of titel. Door te oefenen en te luisteren naar wat iemand zelf aangeeft, ontstaat vanzelf duidelijkheid.

Er bestaan ook genderneutrale voornaamwoorden in het Nederlands, zoals die / diens en hen / hun. Deze worden steeds vaker gebruikt en geaccepteerd in media, onderwijs en sociale situaties.

Voornaamwoorden zijn geen kleine details. Ze maken deel uit van hoe iemand erkend wordt. Het correct gebruiken van voornaamwoorden is een vorm van respect en bevestiging.

Geschiedenis van non-binariteit

Oude geschiedenis

Non-binaire identiteiten bestaan al eeuwen in verschillende culturen. In veel samenlevingen waren er meer dan twee erkende genders met eigen rollen en namen. Deze genders werden niet gezien als afwijking maar kregen eigen betekenissen. Tijdens de kolonisatie zijn veel van deze identiteiten verdrongen door westerse normen en wetten. Toch leefden ze voort in mondelinge tradities, rituelen en gemeenschapsrollen.

  • Mesopotamië:  In de Mesopotamische mythologie zijn er verwijzingen naar mensen die geen man en geen vrouw zijn. Veel priesters vervulden religieuze taken als deel van een derde gender. Deze verhalen dateren van duizenden jaren geleden. Ze laten zien dat non-binariteit al vroeg een rol speelde. 
  • Māhū:  In Kanaka Maoli (Hawaiiaanse) culturen vervulden māhū spirituele rollen binnen de gemeenschap. De eerste westerse beschrijving stamt uit 1789, toen kapitein William Bligh een māhū ontmoette op Tahiti. Hij schreef dat deze persoon zowel mannelijke als vrouwelijke trekken toonde. Dat laat zien dat genderdiversiteit ook buiten Europa is erkend. 
  • Tipitaka:  De boeddhistische Tipitaka benoemt vier genders: vrouwelijk, mannelijk, ubhatobyanjanaka (zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken) en pandaka (zonder vertaling). Deze indeling toont een erkend spectrum in het oude Zuidoost-Azië. Het illustreert dat genderdiversiteit onderdeel uitmaakte van religie. 
  • Inheemse Amerikaanse stammen:  Vóór westerse invloed hadden sommige stammen derde-genderrollen. Europese antropologen noemden deze mensen vaak “berdaches”, wat als scheldwoord werd ervaren. Sinds 1990 gebruiken velen de term Two-Spirit. Die term komt voort uit eigen taal en betekenis. 
  • Hijra:  Op het Indiase subcontinent worden verschillende genders samen hijra genoemd. Zij zijn noch volledig mannelijk noch volledig vrouwelijk en hebben vaak een vrouwelijke genderuitdrukking. Deze groep vervult sinds oudsher sociale en religieuze rollen. Ze spelen nog steeds een rol in ceremonies en rituelen. 
  • Joodse teksten:  In heilige joodse geschriften worden zes genders genoemd, waaronder zachar (cisgender mannen), nekeivah (cisgender vrouwen), ay’lonit, saris, androgynos (vergelijkbaar met androgyne) en tumtum. De indeling laat zien dat ook hier genderdiversiteit werd erkend. Het toont een rijk begrip van gender in de oude wereld. 
  • Bissu:  In de Bugis-cultuur van Zuid-Indonesië rechtvaardigen de bissu alle genderaspecten in één persoon. Zij vervullen belangrijke rollen in religieuze ceremonies. De Bugis kenden van oudsher vijf genders. Zij geloofden dat harmonie tussen deze genders nodig was voor vrede.

Victoriaanse eeuw (17de–19de eeuw)

In de Victoriaanse tijd ontstond in Europa een strikte tweedeling, maar er waren uitzonderingen. Ook toen bestonden mensen die zich niet thuisvoelden in die binaire regels. Juridische en grammaticale praktijken gaven soms ruimte aan gender buiten man en vrouw. Toch leidde dat vaak tot verwarring of ontmenselijking.

  • Voornaamwoord ‘het’:  In 17de-eeuwse Engelse wetten over erfenissen werd soms “het” gebruikt voor mensen buiten het binaire systeem. Dat werd gezien als grammaticaal gepast. Tegelijk ontmenselijkte het die groep. De keuze toont hoe taal zowel erkenning als uitsluiting teweegbrengt. 
  • Grammatici:  Rond 1745 stelden grammatici dat Engels geen neutrale voornaamwoorden had omdat het Latijn die niet kende. Zij adviseerden daarom “hij” als standaard enkelvoud. Dat advies beperkte opnieuw de taal voor genderdiverse mensen. Het illustreert hoe taalnormen invloed hebben op zichtbaarheid. 
  • Public Universal Friend:  De Public Universal Friend (1752–1819) was een genderloze evangelist in de Verenigde Staten. Deze persoon weigerde voornaamwoorden en gebruikte titels als “the Friend” of “P.U.F.”. Volgelingen respecteerden die keuze, zelfs in officiële documenten. De Vriend droeg zwarte gewaden die steeds als androgyn werden omschreven.

Moderne geschiedenis

Sinds het einde van de 20ste eeuw ontstond een actief gesprek over genderdiversiteit. Op internet en in gemeenschapsnetwerken werden nieuwe termen bedacht. Die woorden proberen de ervaring van non-binariteit beter te beschrijven. Ze boden mensen ruimte om buiten vaste hokjes te denken.

  • Genderqueer:  Het vroegst bekende gebruik van de term genderqueer is van Riki Anne Wilchins, in de nieuwsbrief van Transexual Menace. In 1995 gebruikte Wilchins de term in In Your Face. In 1997 schreef Wilchins in hun autobiografie dat zij zich als genderqueer identificeerden. Die term verwijst naar een identiteit buiten vaste definities. 
  • Queergendered:  In 1998 introduceerde de site Sphere de woorden “queergendered” en “polygendered” als paraplutermen. Zij noemden ook mensen die bigender of derde sekse zijn, of geen gender hebben. Het artikel benadrukte dat het soms moeilijk is om een fysieke transitie te vinden die past bij een ambigu gender. Deze termen boden een verzamelnaam voor iedereen buiten het binaire systeem.

Vlag

non-binair

Kye Rowan ontwierp de non-binaire vlag in februari 2014. Ze wilde een vlag maken voor non-binaire mensen die zich niet herkend voelden door de genderqueervlag. Rowan koos kleuren met een duidelijke betekenis. Elke kleur spreekt een eigen groep aan. Zo laat de vlag de diversiteit binnen non-binariteit zien.

  • Geel:  staat voor buiten het genderbinaire systeem zijn, omdat geel vaak wordt gebruikt om iets als eigen te onderscheiden. 
  • Wit:  is de aanwezigheid van alle kleuren en staat voor mensen die vele of alle genders zijn. 
  • Paars:  staat voor vloeibaarheid en veelheid van genderervaringen en voor mensen die tussen traditioneel roze en blauw in zitten. 
  • Zwart:  is de afwezigheid van kleur en staat voor agender mensen.

non-binair

Blueberryjello ontwierp een alternatieve non-binaire vlag op het LGBTA-fandom. Ze deelde het ontwerp op 17 december 2020. Deze vlag wijkt af van de originele kleuren. Elke tint heeft een specifieke betekenis voor diverse non-binaire ervaringen. Het ontwerp biedt een extra optie voor wie zich niet herkent in bestaande vlaggen.

  • Geel:  staat voor mensen die niet cisgender zijn. 
  • Wit:  staat voor mensen die zich als multigender identificeren. 
  • Zwart:  staat voor mensen zonder gender, oftewel agender. 
  • Groen:  staat voor mensen die geen verwijzing naar binairiteit willen.
non-binair

Wiki-gebruiker Kirbirb ontwierp een alternatieve non-binaire vlag op 11 februari 2021. Hij wilde een ontwerp maken dat inclusiever is dan de meest gangbare vlaggen. Deze vlag spreekt verschillende non-binaire ervaringen aan. De kleuren geven specifieke groepen binnen non-binariteit weer. Kirbirb deelde het resultaat op zijn wiki-pagina.

  • Paars:  staat voor androgyne genders en xenogenders. 
  • Perzik:  staat voor vrouwelijk-gebonden genders. 
  • Wit:  staat voor zowel alle genders als genderloosheid. 
  • Geel:  staat voor abinaire en non-gebonden genders. 
  • Teal:  staat voor mannelijk-gebonden genders.
non-binair

Cryptocrew ontwierp op verzoek van Hayden000 een alternatieve non-binaire vlag op 15 januari 2021. Twee dagen later verscheen het ontwerp voor het eerst in een online post. Deze vlag introduceert acht kleuren om verschillende non-binaire ervaringen te verbeelden. Elke tint richt zich op een specifieke groep binnen non-binariteit. Zo biedt het ontwerp een gedetailleerder palet dan eerdere vlaggen.

  • Donkerblauw:  staat voor overwegend mannelijk non-binaire mensen. 
  • Lichtblauw:  staat voor overwegend masculiene non-binaire mensen. 
  • Groen:  staat voor overwegend genderloze of agender non-binaire mensen. 
  • Wit:  staat voor overwegend fluïde non-binaire mensen. 
  • Paars:  staat voor multigender non-binaire mensen. 
  • Oranje:  staat voor overwegend xenic of outherine non-binaire mensen. 
  • Roze:  staat voor overwegend feminine non-binaire mensen. 
  • Rood:  staat voor overwegend vrouwelijke non-binaire mensen.

In het vlagsymbool staat zwart voor het buiten het binaire vallen. Het paars dat het roze en blauw doorkruist benadrukt dat non-binaire mensen zich niet strikt als man of vrouw definie­ren. Deze kruising geeft aan dat genderervaringen gescheiden kunnen zijn van traditionele categorieën. Het symbool vormt samen met de kleuren een visuele weergave van diversiteit binnen non-binariteit. Zo ondersteunt de vlag zowel individuele herkenning als gemeenschapsvorming.

non-binair

Op 9 april 2021 ontwierp Waterbutcold op FANDOM een andere non-binaire vlag. Deze vlag gebruikt zeven kleuren om uiteenlopende genderervaringen weer te geven. Elke tint heeft een specifieke betekenis binnen de non-binaire gemeenschap. Het ontwerp breidt het palet verder uit dan eerder gebruikte vlaggen. Zo ontstaat meer ruimte voor diversiteit en herkenning.

  • Roze:  staat voor feminine en vrouwelijke genders en voor vrouwelijke genderpresentatie. Dit omvat vrouwelijk gericht zijn, verbonden zijn met vrouwelijkheid of aspecten hebben van een vrouwelijk gender. 
  • Zwart:  staat voor genderloos zijn, blanco genders, nulde genders en afwezigheid van gender. Grijs:  staat voor gedeeltelijke genders. 
  • Wit:  staat voor multigenders, fluïde- en fluxgender. 
  • Geel:  staat voor unieke en abinaire genders. 
  • Groen:  staat voor neutrale genders. 
  • Blauw:  staat voor masculiene en mannelijke genders en voor mannelijke genderpresentatie. Dit omvat mannelijk-zijn, verbonden zijn met mannelijkheid of aspecten hebben van een mannelijk gender. 
  • Paars:  staat voor mannelijke en vrouwelijke, vrouwelijk en mannelijk, en voor androgyne genders en presentatie. Dit omvat elk gender dat op enige manier verbonden is met beide binaire genders.

Symbool

non-binair
non-binair

Non-binair symboolgebruik

Het non-binaire symbool lijkt op de mannelijke of vrouwelijke symbolen. In plaats van een kruis of pijl staat er aan het uiteinde een X of een ster. De X ontkent beide binaire genders en verwijst naar het gebruik van de letter X in non-binaire voornaamwoorden en titels. De positie van het symbool, recht omhoog wijzend, wijkt af van de klassieke posities van het mannelijke en vrouwelijke teken.

non-binair

Het astronomische symbool voor kometen (☄) wordt soms als non-binair symbool gebruikt. Het is gekozen omdat de mannelijke en vrouwelijke tekens beide planeten symboliseren (Mars en Venus). Een komeet kan overal in het zonnestelsel voorkomen, wat de verscheidenheid aan non-binaire identiteiten weerspiegelt.

Bronnen

Lees ook: wat betekent het om non-binair te zijn?

Lees ook: De genderfluïde generatie: jongeren over mannelijk, vrouwelijk, beiden of geen van beiden zijn

Meer lezen over: LGBTQ-woordenboek, Non-binaire spectrum (gender)

Waarom word je steeds verliefd op hetzelfde type?

Lees het in het artikel Lovemaps: de verborgen blauwdruk van onze liefde.

Boekentip:

Een toekomst zonder vroeger (Sammie Wolf)

Sammie is begin twintig en worstelt met de gevolgen van onveilige hechting en emotionele verwaarlozing. Het ontbreken van een emotioneel veilige basis in haar jeugd sijpelt door in haar volwassen leven. In de openhartige verhalen in Een toekomst zonder vroeger deelt Sammie hoe een onveilige hechting en emotionele verwaarlozing voor haar voelen, en hoe ze zichzelf steeds beter leert begrijpen.